De slagers van Heeze anno 1903
Heemkronijk jaar:2000, jaargang:39, nummer:3, pag:134 -139
DE SLAGERS VAN HEEZE ANNO 1903
door: C.S. Smit
In Weekblad "De Parel van Brabant" van woensdag 27 januari 1999 schreef Margo van den Boer een artikel over de oorkonde die Slagerij Van Hooff uit Heeze ontvangen heeft. Het is een onderscheiding voor het werken "volgens de hoogst gestelde hygiënische eisen". Een en ander is in de slagerij van de firma Van Hooff zichtbaar aan een speciale sticker en een oorkonde.
Toen ik dit artikel las, moest ik denken aan de verslagen van de Gezondheidscommissie uit 1903 over de in Heeze werkzame slagers. Het ging er bij de slagers in die tijd wel iets anders toe dan tegenwoordig.
Slager werd trouwens niet als hoofdberoep uitgeoefend. Zo weten we van Antoon Brokken dat hij ook leerlooier en caféhouder was.
De Gezondheidscommissie
De bedoeling van de wetgever met de in 1902 in het leven geroepen Gezondheidscommissie was om tot een regeling van het staatstoezicht op de volksgezondheid te komen. In het gehele land werden er commissies gevormd. Deze organen moesten de overheid adviseren om de nodige maatregelen in het belang van de volksgezondheid te kunnen nemen.
In steden met meer dan 18.000 inwoners moest een dergelijke commissie opgericht worden. Bovendien kwamen er streekcommissies voor een aantal gemeenten samen. Onze dorpen kwamen onder de commissie die gevestigd werd in Valkenswaard. Leden van de commissie waren over het algemeen artsen, burgemeesters, juristen en eventueel personen die goed op de hoogte waren van de te onderzoeken onderwerpen. De commissie bracht advies uit over onder andere:
- bouwverordeningen;
- onbewoonbaarheid van woningen;
- inrichting van huizen, bedrijven en scholen;
- beschikbaarheid van zuiver drinkwater;
- brandpreventie.
Onder Valkenswaard vielen de dorpen Bergeyk, Borkel en Schaft, Budel, Dommelen, Duizel, Eersel, Heeze, Leende, Luyksgestel, Maarheeze, Soerendonk, Valkenswaard en Waalre.
In het begin van de jaren dertig van de twintigste eeuw werd de commissie opgeheven omdat onder andere de keuringsdienst van waren, de gemeentelijke gezondheidsdiensten, de schoolartsendiensten en het bouw- en woningtoezicht geleidelijk de taken van de gezondheids-commissies overnamen.
Hier volgt het verslag zoals de commissie dat opstelde na een bezoek aan Heeze in 1903.
"De Gezondheidscommissie, zetelende te Valkenswaard, heeft de eer het navolgende verslag uitte brengen over de bevindingen betreffende den toestand der in de gemeente Heeze bestaande slagerijen en andere door haar bezochte inrichtingen.
Bij het eerste in de slagerij van den heer H. Bosmans ingestelde onderzoek bleek, dat de schuur gedeeltelijk door hem gebezigd werd voor slachtplaats, alwaar geen cementen vloer, noch genoegzame ventilatie aanwezig was. Zelfs werd opgemerkt, dat het bloed tusschen de voegen van den steenen vloer bleef rotten, terwijl het overige werd opgevangen in een zeer slecht ingerichte put, gelegen naastbij het privaat.
Werd vervolgens gewezen op de onmogelijkheid om in het bezit te zijn van deugdelijk drinkwater, daar de waterput slechts op 1,5 meter afstand gelegen was van het privaat en de bloedput.
Tevens werd opgemerkt dat het vleesch wordt afgehakt in een der woonvertrekken, in welk eene gecombineerde zaak wordt uitgeoefend.
Werd vervolgens een tweede bezoek bij de heer A Guijtjens afgelegd. Ook hier moest geconstateerd worden dat een achtervertrek der woning tevens voor slachtplaats werd gebezigd.
Dat geen cementen vloer aanwezig was, terwijl de opmerking gemaakt werd dat de put voor drinkwater, gelegen op 1,5 meter afstand van de bloedput, ernstig bezwaar opleverde voor de volksgezondheid.
Werd alsnu overgegaan tot een bezoek van de slagerij van de heer Ant. Brokken. Bij het bereiken der achterplaats van de woning werd bevonden, dat het slachten van varkens steeds plaats heeft in de open ruimte op 1,5 meter afstand van de put voor drinkwater. Vervolgens is gewezen op den slechten afvoer van bloed en afval, waarvoor zelfs ter bewaring geen put aanwezig was. Een en ander ten aanzien van de wijze waarop het vuil verwijderd wordt, geeft blijk van een ellendigen, onhoudbaren toestand.
Bij een volgend bezoek ter achterplaats der woning van W. Neeskens moest eveneens geconstateerd worden dat het slachten van varkens in de open ruimte plaats had; geen put ter opberging of bewaring van bloed of verderen afval was aanwezig. Telkens na het slachten wordt het bloed en de verdere afval verwijderd op de mesthoop. De uitverkoop van vleesch en spek heeft plaats in een voorvertrek der woning, in welk een gecombineerde zaak wordt uitgeoefend.
Geen slechter toestand werd aangetroffen aan de achterplaats bij den heer M. van Bussel. Is gebleken aldaar dat het bloed en overige afval blijft rotten op den mesthoop, welke eene zeer grote stank verspreidde. Geen bloedput, noch behoorlijke afvoer van bloed of vuil water was aanwezig. Een en ander bij elkander genomen, moet beweerd worden, dat de uitoefening van het slachtersbedrijf bij ,Van Bussel voornoemd, op deze wijze een ernstig gevaar opleven voor den staat der volksgezondheid. Viel tevens op te merken bij onderzoek, dat men bezig was vleesch af te hakken in een lokaal te bezigen voor herberg."
Ook de Heezer scholen stonden op het programma van de commissie. Daarover een volgende keer.
BRONNEN
- Weekblad "De Parel van Brabant” (huis-aan-huis-blad, wekelijks verschijnend in Heeze, Leende, Sterksel, Maarheeze, Soerendonk en Gastel), woensdag 27 januari 1999.
- Streekarchief Regio Eindhoven (SARE), Eindhoven. Archief van de Gezondheidscommissie Valkenswaard, inventarisnummer 10-2; 1903.