De Heezer overlijdingsakten, 1811-1930

Heemkronijk jaar:1997, jaargang:36, nummer:1, pag:37 -42

DE HEEZER OVERLIJDENSAKTEN , 1811- 1930

door: C. S. Smit

In mijn artikel ‘De burgerlijke huwelijken in Heeze, 1811-1918’  (Heemkronyk, jrg. 32 (1993), nr. 4, blz. 181-187) werden Heezer trouwakten behandeld. Hier volgen nu een aantal bijzonderheden van de Heezer overlijdensakten.

Ook deze akten zijn in het streekarchief te Eindhoven via microfilm te raadplegen. Over het algemeen geeft de raadpleging geen probleem. Hinderlijk zijn de hiaten. Zo ontbreken op de film de akten nummers 50 tot en met 53 van het jaar 1818 en de nummers 26 tot en met 30 van het jaar 1822. Ook zijn een paar jaren slecht te lezen doordat de tekst door verbleking van de inkt of door waterschade aan het papier waar de akte op geschreven werd, onduidelijk is geworden. Door de bekendheid met de namen en vergelijking met andere akten was het toch mogelijk een vrijwel volledig beeld te krijgen van hen die in Heeze staan ingeschreven.

De computer geeft 5382 als het aantal akten aan in deze periode. Het zou echter niet goed zijn dit aantal te hanteren als het aantal overleden Heezenaren in die periode. De reden hiervan is dat niet alle akten het overlijden van iemand betreffen. In 1835 (akte 28) bijvoorbeeld werd een akte gebruikt als een akte van bekendheid. De Heezenaar Bartholomeus Smulders wilde in Waalre trouwen maar hij kon geen overlijdensakte van zijn moeder overleggen. Bij haar overlijden was zij aangegeven als Johanna Andries Smulders, in plaats van Johanna van Wel. Deze fout moest via de rechter gecorrigeerd worden en dat werd in de bewuste overlijdensakte vastgelegd.

In 1814 werd de overleden tweeling Cleophas in één akte vermeld, akte nummer 8.

Ook zijn er 297 akten bij van doodgeboren kinderen. Aanvankelijk werd aangegeven dat het een jongen of meisje was, maar na 1929 stopt men hiermee en wordt enkel opgegeven dat het een doodgeboren kind is. Wat dit laatste betreft gaat het om 11 kinderen. Opvallend is dat er meer jongens dan meisjes dood werden geboren. De verhouding is 13 op 10. In 1811 en 1812 werden deze kinderen trouwens bij de geboorteakten geregistreerd. In 1847 vinden we een akte (nr. 33) waarin iemand wordt aangegeven die in 1845 is overleden.

Van bijna 130 personen die buiten Heeze overleden zijn is in Heeze ook een akte opgemaakt. Dat begon al in 1824 en ging door tot het einde van 1930.

We hebben een tijdje gedacht dat het mensen waren die (nog) in Heeze ingeschreven stonden, maar dat gaat toch niet altijd op.

Onder deze categorie vinden we ook twee namen vermeld als ‘kolonist’, dus behorende tot een strafkolonie, overleden in de strafkolonie Ommerschans.

In 1832 werd de in Heeze geboren "Hertraaij", oud 29 jaar, ingeschreven. Hij overleed in Delft als militair. Zijn voornaam wordt niet vermeld, wel wie zijn ouders waren. Bij controle in het doopboek bleek dat het de in 1803 geboren Johannes van Hertrooij betrof.

Ongeveer duizend verschillende familienamen komen we in de akten tegen. Bij nadere bestudering moet dit getal echter beduidend kleiner zijn, aangezien er zeer slordig met de spelling van de namen werd omgesprongen. Voorbeelden hiervan zijn de namen Kolen en Tijs, die op de volgende manieren worden geschreven: Cole, Colen, Coolen, Koolen en Kolen. En bij Tijs zijn dat: Thijs, Theijs, Theys en Tijs. Het staat wel uiterst slordig wanneer iemand in de akte Coolen wordt genoemd en de man zelf met Kolen ondertekent.

Burgemeester A.J. Deelen, die ook akten opmaakte, hield er een eigen spelling wat namen en beroepen betreft op na. Van zijn hand verschenen vele naamsvarianten.

Hij hield hardnekkig vol om bijvoorbeeld de naam Petronella te veranderen in Peternella, Frederik werd Fredrik en Wilhelmina veranderde hij in Wilmina. Het beroep smit was bij hem smet. Natuurlijk werden er fouten gemaakt bij het opmaken van de akten. Deze fouten werden echter vaak na voorlezing van de akte gecorrigeerd. Dat gebeurde dan in de kantlijn; hierbij moesten alle getuigen hun paraaf zetten. Een heel bijzondere correctie die trouwens ook in andere plaatsen werd toegepast, vinden we in de overlijdensakte van Cornelis Mettes in 1877. Als naam van zijn moeder wordt geschreven: "Paulina, zegge Maria Verspeek". Kennelijk kwam de ambtenaar er op tijd achter dat de naam Paulina verkeerd was.

Bij twijfels over de namen die geschreven werden heb ik gebruik gemaakt van o.a. de doopboeken. Dat dat niet altijd de juiste methode was bleek bij controle van de naam Van den Boomen in akte 24 van 1820. In het doopboek van Tongelre staat als naam van de vader Booms

Je krijgt de indruk dat vooral in de beginperiode men het niet zo nauw met het opschrijven nam, maar we komen diverse keren tegen dat een fout via de rechter gecorrigeerd moest worden.

Er zijn ook koddige dingen te vinden in de akten. Zo staat als beroep bij de overleden Heezer pastoor Gast in 1844 "Roomsch Catholiek".

Iets heel bijzonders is er aan de hand met de naam (Van) Vorstenbos(ch). Op een gegeven moment dacht de ambtenaar die een akte moest inschrijven dat de voornaam Korsten een deel van de achternaam was. Mensen die deze familie uitzoeken en snel werk willen leveren, gaan hiermee beslist in de fout. De wat meer ervaren onderzoeker weet dat hij zeer soepel met naamsvarianten om moet springen.