Op de bres voor glas-in-loodraam uit dankbaarheid
Heemkronijk jaar:2008, jaargang:47, nummer:1, pag:17 -19
OP DE BRES VOOR GLAS-IN-LOODRAAM UIT DANKBAARHEID
door: Piet Willems
In heel Nederland wordt op 4 mei de Nationale Dodenherdenking gevierd. HeezeLeende blijft hierin niet ten achter. Vorig jaar is de gemeente zelfs begonnen met het toewijzen van namen van ‘oorlogsslachtoffers’ aan nieuwe straten in zowel Leende als Heeze. Vrijwel vanaf het ontstaan van de traditie heeft het kerkdorp Leende zijn dertien 1 ingezetenen die tijdens en door de Tweede Wereldoorlog het leven hebben gelaten, herdacht. Jarenlang vond de herdenking plaats op het parochiekerkhof, nadat vooraf in de nabije parochiekerk een eucharistieviering was gehouden. De herdenking op het kerkhof gebeurde vlakbij de grafsteen ter nagedachtenis van de drie Leendse jongemannen die op 15 juni 1943 bij het demonteren van een ‘blindganger’ 2 zijn omgekomen. In het laatste jaar (1996) van haar gemeentelijke zelfstandigheid verplaatste Leende de herdenking echter naar het marktplein. Ook de bronzen plaquette waar de 13 namen van de oorlogsslachtoffers op vermeld staan
1 Volledigheidshalve zij hier vermeld dat er dertien namen van ‘gevallenen’ op de gedenkplaquette staan, maar dat één van hen uit vrije wil en wellicht zelfs uit sympathie met de bezetter in Duitsland is gaan werken. Een aantal Leendenaren vond en vindt daarom dat hij eigenlijk niet onder de namen van de gevallenen thuishoort. De gemeente Leende oordeelde echter dat het beter was om het zo te laten, liever dan mogelijk ophef te veroorzaken. Onder de dertien komen ook de namen van twee in Leende geboren jonge mannen voor die als dienstplichtig soldaat tijdens de Politionele Acties in Nederlands Oost-Indië (nu Indonesië) gesneuveld zijn. Een van deze twee is Piet Smulders. Vanwege de vroege dood van zijn moeder – op 35-jarige leeftijd in 1930 – groeide hij echter op bij familie in Heeze. In tegenstelling tot zijn drie jaar oudere broer Fried, die in Leende bleef. De naam van Piet Smulders komt ook in Heeze voor in de namenlijst van de gevallenen. 2 Een door een achtervolgd vliegtuig in allerijl afgeworpen brisantbom.
verhuisde toen van het gemeentehuis naar het plein aan de overkant van de Dorpstraat. Burgemeester Joh. L. van Sante 3 en zijn wethouders voorzagen dat de plaquette op termijn toch een andere plaats zou moeten
krijgen, omdat het gebouw als gemeentehuis zou ophouden te bestaan. Voorheen bevond de plaquette zich in de trappenhal van het raadhuis, dichtbij het 14 meter hoge, glas-inloodraam aan de achterzijde van de hal. De onthulling van plaquette en raam was eveneens op een 4de mei geschied, namelijk in het jaar 1960. Het gemeentehuis van Leende was toen een jaar of twee jaar oud. Het werd eind 1957 in gebruik genomen.
Stokhof de Jong
Het glas-in-loodraam was vervaardigd door glazenier Abraham Pieter Stokhof de Jong
3 Johannes Laurentius van Sante, Utrecht 1934-Geldrop 2000, burgemeester van Leende van 1992-1997.
17
(1911-1966) uit Soest. Voor een ontwerp waren twee kunstenaars uitgenodigd: H.
Brouwer uit Nuenen en Stokhof de Jong. Ir. Cees G. Geenen van het Eindhovense architectenbureau Oskam & Geenen aan de Keizersgracht trad in die tijd op als de planoloog voor de gemeente Leende. Hij was tevens de bouwmeester van het nieuwe raadhuis. Voor het glas-in-loodraam had hij 3.500,- gulden geraamd. Misschien was de raming gerelateerd aan de bouwsom van het raadhuis. De offerte bleek echter op een bedrag van 9.500,- gulden uit te komen. Daarom schreef Geenen op 7 februari 1958 een brief aan Stokhof de Jong om hem te manen de kosten wat te matigen in verband met de ‘bestedingsbeperking’. Van burgemeester Arnold P. van de Lokkant 4 was wellicht de suggestie afkomstig om een gedenkraam te maken. Daarin zou de dankbaarheid van de gemeente Leende tot uitdrukking gebracht kunnen worden voor het als gemeente/dorp gespaard blijven in de oorlog. De eerste naoorlogse burgervader van Leende wist natuurlijk van de plannen binnen zijn dorpsgemeenschap om uit dankbaarheid een gedachteniskapelletje te laten bouwen.
4 Arnoldus Petrus van de Lokkant, Haps 1903-Leende 1973, burgemeester van Leende van 1947-1968.
Een versiering van het vrij nieuwe gemeentehuis met een fleurig glas-in-loodraam moet de burgemeester niet onwelgevallig geweest zijn!
Geldinzameling
Een commissie onder voorzitterschap van dorpsgenoot Jan Beliën 5 had voor een gedachteniskapelletje al een geldinzameling georganiseerd. Die had evenwel niet genoeg opgeleverd. Daarom waren de plannen even in de ijskast gezet. Hier diende zich een uitgelezen mogelijkheid aan - moet Van de Lokkant gedacht hebben - om het bijeengebrachte geld, een andere, mogelijk zelfs betere bestemming te geven. Immers, waar zou het kapelletje gebouwd moeten worden? Geopperd was een plek aan de rand van het Leenderbos, het gebied Molenheide. Vanuit die kant waren onze bevrijders toch Leende binnengekomen! Maar welk lot zou zo’n ‘eenzaam’ kapelleke op den duur beschoren kunnen zijn? Een vrijersplek of een hangplaats voor jongeren? zo vroegen sommigen in Leende zich af. Anderen wezen op de mogelijke verkeersrisico’s vanwege de ‘nieuwe weg’ (de A2 met toen nog gelijkvloerse kruisingen), waarop het snelverkeer al voorbijraasde. Heel democratisch werden de inwoners van Leende door middel van een enquête gepolst over de nieuwe opzet. Hoe stonden zij tegenover de nieuwe idee? Het geld was toch voor een andere bestemming ingezameld? In grote meerderheid bleken de burgers in te stemmen met een gedenkraam in plaats van een kapelletje. Het gedenkraam is er uiteindelijk ook gekomen. Op 11 maart 1959 hadden burgemeester en wethouders van Leende aan de Soester kunstenaar doen weten dat het hoge glas-in-loodraam ten hoogste 3.500,- gulden mocht kosten. Voor de negen kleine raampjes voor de raadzaal was niet
5 Johannes Henricus Maria Beliën, Leende 1912-1981.
18
meer dan 1.350,- gulden beschikbaar. Of het daar ook bij gebleven is, weten we niet. Bij de uitbreiding van het gemeentehuis omstreeks 1990 zijn de kleine raampjes uit het gebouw verdwenen. Afspraak was dat ze een andere bestemming zouden krijgen, maar dat is zeer waarschijnlijk niet gebeurd. Het grote raam is nog aanwezig. Maar wat zal ermee gebeuren wanneer het oude raadhuis in het kader van de grootscheepse centrumplannen binnen nu en een paar jaar gesloopt wordt? Het grote raam bestaat uit drie taferelen, die het gezin, het gemeenschapsleven en de opstanding uitbeelden. Elk raam zou een aparte bestemming kunnen krijgen, maar dan moet men zich daar wel sterk voor willen maken! Inmiddels heeft de in 2007 geïnstalleerde Dorpsraad Leende deze gedachte overgenomen en in zijn contacten met het bestuur van de gemeente HeezeLeende bepleit alles in het werk te stellen de drie ‘panelen’ een andere bestemming (plaats) te geven. Volgens de Dorpsraad heeft het gemeentebestuur beloofd aan dit verzoek gevolg te geven. Voor Leende is een Centrumplan in ontwikkeling dat voorziet in onder meer ook de afbraak van het oude raadhuis. De sloper zal te zijner tijd de opdracht krijgen om het gebrandschilderde raam, in elk geval de daarin vervatte drie bijbelse taferelen, ‘heelhuids’ van zijn plaats te halen. Aan de centrumplanontwikkelaars is/wordt de opdracht verstrekt ervoor te zorgen dat de gebrandschilderde ramen een passende, openbare plek krijgen in de nieuwbouw. Bijvoorbeeld in het gemeenschapscentrum dat aan de Dorpstraat gebouwd zal worden ter vervanging van gemeenschapshuis De Meent, dat eveneens wordt afgebroken.
Onthulling
De onthulling van de gebrandschilderde ramen in 1960 was een korte, sobere maar indrukwekkende plechtigheid, die voorafging aan de dodenherdenking. Commissievoorzitter Jan Beliën deed de symbolische overhandiging,
burgemeester Nol van de Lokkant nam het raam formeel in ontvangst. Zijn vrouw, Maria van de Lokkant-Wintjes 6, legde een boeket bloemen uit eigen tuin bij de plaquette. Nabestaanden van vrijwel alle vermelde oorlogsdoden waren aanwezig. Namens hen sprak Jan van de Ven 7 uit Reusel een dankwoord. Ook pastoor Frans de Wijs8 woonde de plechtigheid bij. Hij was verheugd over de bijbelspreuk die linksonder op het raam was afgebeeld. De tekst luidt: ‘Ik ben de verrijzenis en het leven, wie in mij gelooft zal leven in eeuwigheid.’
De gegevens voor deze bijdrage zijn ontleend aan Heemkronyk nummers 1-2 jaargang 30 van maart 1991, waarin Sjaak de Waal de gemeentehuizen van Leende beschrijft (pagina 47), en mijn eigen krantenarchief.
6 Maria van de Lokkant-Wintjes, Overasselt 1905-Geldrop 1986. 7 De in 1911 geboren Jan-Baptist van de Ven, broer van Gerardus Jacobus van de Ven, Leende 1913, die op 18 september 1944 – twee dagen vóór de Bevrijding – samen met zijn vrouw, Theresia Rooijmans - Reusel 1909, en hun dochtertje Johanna, Leende 1943, bij een beschieting van Leende door de geallieerden in hun tuin dodelijk werden getroffen. 8 Franciscus J.J.M. de Wijs, Den Bosch 1890-Eindhoven 1975, pastoor van Leende van 1934-1962
19