Auteurs uit Brabant en uit ons Heemgebied op het internet

Heemkronijk jaar:2004, jaargang:43, nummer:1, pag:10 -17

AUTEURS  UIT  BRABANT  EN  UIT  ONS  HEEMGEBIED  OP  HET  INTERNET

door: Sjaak de Waal

Waren we nog maar kort geleden voornamelijk aangewezen op een bezoek aan archiefinstellingen of bibliotheken om historische gegevens over bepaalde personen, gebeurtenissen of feiten te vergaren, sinds een aantal jaren beschikken we ook over het internet als hulpmiddel voor informatie. Belangrijke bestanden of teksten die we in archiefinstellingen en bibliotheken kunnen aantreffen, zijn intussen op het wereldwijde web te raadplegen. Dat is een aantrekkelijke verworvenheid van onze tijd.  

Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren

Vanaf juli 2000 kunnen we via het internet naar de website www.dbnl.nl surfen. De afkorting dbnl staat voor Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren. Het gaat om een website over de Nederlandse taal en literatuur. De site bevat literaire teksten, secundaire literatuur en aanvullende informatie als biografieën, portretten en hyperlinks. Het auteursrecht berust bij de Stichting Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren te Leiden.  Op 26 mei 2003 presenteerde de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (verder in dit artikel afgekort als DBNL) de Atlas voor de Nederlandse taal en literatuur. De Atlas, die nog volop in opbouw is, biedt informatie over meer dan 1100 plaatsen in Nederland en Vlaanderen. Welke schrijvers werden er geboren? Wie stierven er? Welke literaire teksten staan in verband met deze plaatsen? En wat valt er te weten over het lokale dialect en het plaatselijke literaire leven? Op de startpagina van de DBNL is de link naar genoemde Atlas te vinden tussen de volgende links: De Nederlandse literatuur, De Nederlandse taal, Auteurs in de dbnl, Beschikbare titels, Naslagwerken, Audio, Op stapel, Nieuws-Nieuwe titels-Nieuwsbrief, Zoeken, Tijdschriftenladder, Nuttige links, Over de dbnl (About this site), dbnl educatief: literatuurgeschiedenis.nl. Wie de Atlas op de DBNL-website aanklikt, kan zien in welke plaatsen of gemeenten van Nederland vanaf de Middeleeuwen tot in onze tijd auteurs geboren of gestorven zijn. Onder de hoofdstad van ons land vinden we bijvoorbeeld dat Pieter Corneliszoon Hooft (1581-1647) in Amsterdam is geboren en dat Joost van den Vondel (1587-1679) in Amsterdam is gestorven. Daarna volgt een opsomming van hun werken en wordt doorverwezen naar een biografie of  naar relevante websites, die hun werken of beschouwingen daarover weergeven en die via een hyperlink bezocht kunnen worden. Nu zijn met Hooft en Van den Vondel natuurlijk twee coryfeeën uit ons taalgebied genoemd. Het aardige van de website van de DBNL is echter dat de namen van allerlei min of meer bekende en voor de meesten zelfs volslagen onbekende auteurs, inclusief eventueel hun werken en secundaire literatuur   
 
daarover, met een muisklik op het computerscherm getoond kunnen worden. 

Brabant in de DBNL

Via de Atlas is te achterhalen wat voor Nederlandse auteurs ooit in onze contreien hebben gefigureerd en welke literaire teksten in verband staan met onze streek.1 De kaart van Noord-Brabant in de Atlas laat zien dat onze provincie niet al te royaal met literaire talenten en literatuur is bedeeld. Vergelijken we het  aantal namen dat we tegenkomen in Noord-Brabant met dat in de stad Amsterdam, waar alleen al honderden auteurs geboren en honderden auteurs gestorven zijn, dan is de oogst mager te noemen. In de loop van haar geschiedenis heeft de grootste stad
 10
en latere hoofdstad van Nederland in haar functie van cultureel centrum natuurlijk als een magneet op schrijvers en andere kunstenaars gewerkt. Dus zo vreemd is deze situatie niet. En tussen die Amsterdamse schrijvers hebben zich vermoedelijk ook tal van in Brabant geboren auteurs bevonden.  De website van de DBNL kan echter een vertekend beeld opleveren. Want hoe belangrijk is het om te weten, als men het literaire werk van een auteur wil leren kennen, waar die auteur geboren of overleden is? En wat heeft, als het om Brabanders gaat, Josepha Mendels (1902-1995) – ik noem zomaar een voorbeeld – literair met de stad Eindhoven te maken? De van origine Groningse schrijfster Mendels verhuisde in 1992 vanuit Parijs, waar ze sinds 1936, met een onderbreking tijdens de Tweede Wereldoorlog, had gewoond, naar Eindhoven (van de ene ‘lichtstad’ naar de andere) om er drie jaar later te overlijden in het huis van haar daar woonachtige zoon. Josepha Mendels ontving verschillende literaire prijzen en in 1985 de Anna Bijnsprijs, die toen voor het eerst werd uitgereikt, voor haar hele oeuvre. Haar laatste noemenswaardige werk dateert van 1987 (Het rode kerkhof), dus van vóór dat ze zich weer in ons land vestigde. Ze overleed in Eindhoven onder andere aan de gevolgen van dementie.2 Zo kan men ook vragen stellen bij de onder Eindhoven genoemde, want in die stad geboren zus en broer Doeschka (1947) en Geerten (1950) Meijsing, beiden auteurs van veelgelezen romans. Doeschka en Geerten zijn in Eindhoven geboren in de periode dat hun vader gemeentesecretaris van de lichtstad was. Later is het gezin Meijsing naar Haarlem verhuisd, waar Doeschka en Geerten zijn opgegroeid. De vooral als spellinghervormer bekende R.A. Kollewijn is in Amersfoort geboren, maar woonde, eenmaal weduwnaar geworden en gepensioneerd, van 1921 tot zijn dood in 1942 in Helmond, waar zijn zoon een huisartsenpraktijk had. In de Atlas van de DBNL komt hij daarom zowel onder Amersfoort als onder Helmond voor. Talrijke auteurs blijken ergens te zijn geboren of gestorven zonder zich in hun werk door die plek te hebben laten inspireren. Wat voor literaire talenten heeft het gebied van onze heemkundekring nu voortgebracht? Welke auteurs zijn in onze streek geboren en/of gestorven? Om op deze vraag een antwoord te vinden, surfen we naar de Atlas van de DBNL. Jammer genoeg geeft de site geen antwoord op de vraag welke auteurs hier alleen maar ooit gewerkt en gewoond hebben zonder er geboren of
gestorven te zijn. Een voorbeeld daarvan is de schrijver, dichter en verzetsman Louis de Bourbon (1908-1975), die behalve in de Brabantse dorpen Escharen, Langenboom en Gassel ook in de stad Oss, tijdens de oorlogsjaren, burgemeester is geweest. Hij was literair werkzaam in Brabant en onder andere nauw bevriend met Antoon Coolen.3 In de Atlas van de DBNL moet hij echter gezocht worden onder zijn geboorteplaats Renkum en onder Arnhem, de stad van zijn overlijden. 

Heeze in de DBNL

Sterksel en Leende kunnen in de Atlas van de DBNL niet worden aangeklikt. Deze plaatsen zijn dus niet bekend door hun letterkundige en taalkundige bijzonderheden of door talenten die er geboren of gestorven zijn. Onder Heeze vond ik de namen van twee auteurs. De eerste is Cornelis Allard Abbing, die alleen de laatste tweeëntwintig maanden van zijn leven in Heeze heeft doorgebracht, zoals blijkt uit genealogisch onderzoek door C.S. Smit.4 Abbing werd, komende uit Hoevelaken, op 29 augustus 1870 te Heeze ingeschreven. Hij is er op 26 juni 1872 op 71-jarige leeftijd als weduwnaar van Barbara M.H. Alewijn overleden. Zijn graf is te vinden op begraafplaats De Oude Kerkhof in de buurtschap Kerkhof te Heeze.5 C. Abbing trok bij zijn komst naar Heeze in bij zijn zoon J.C.C. Abbing, die op 15 januari 1868 uit Deurne in Heeze was ingeschreven. Deze zoon was op 13 december 1835 te Hoorn geboren. Hij werd de tiende predikant van Heeze en volgde er J.L.A. Kremer (1798-1867) op, die bekendheid heeft gekregen als ‘ogendominee’, omdat hij veel mensen van hun oogkwalen kon genezen.6 Predikant Abbing was ruim twee jaar na zijn komst  naar Heeze, op 19 mei 1870, getrouwd met J.Ph.W.C. Neomagus, een zus van de plaatselijke notaris. Deze notaris trad op zijn beurt precies een half jaar later in het huwelijk met een zus van predikant Abbing. Nadat notaris Neomagus op 19 april 1881 was overleden, vertrok predikant Abbing nog in hetzelfde jaar naar Zundert, samen met zijn zus, die weduwe geworden was. In Zundert was enkele jaren eerder Theodorus van Gogh, de vader van kunstschilder Vincent, nog predikant geweest. Het gezin Van Gogh was in 1882 van Etten naar Nuenen verhuisd.  Op de website van de DBNL kan onder Heeze naar de biografie van Abbing worden doorgeklikt, waar de volgende tekst staat: 
 11

 
ABBING (Cornelis Alard), geb. te Hoevelaken, 11 Oct. 1800, studeerde te Utrecht 3 jaar in de theologie en later in de letteren. Tijdens zijn promotie was hij reeds 2 jaar conrector te Hoorn en werd er in 1826 rector. Na de opheffing der Lat. sch. 1868, woonde hij te Heeze, waar twee zijner kinderen gevestigd waren en overl. aldaar 26 Juni 1872. Schr. in ’t Ned.: Bekn. Gesch. der stad Hoorn en Verhaal van de stichting, voltooijing en verfraaijing van de Groote kerk tot op den brand die haar vernielde op den 3den Aug. 1838, Hoorn 1839; Gesch. der stad Hoorn, hoofdstad van Westvriesland, gedurende het grootste gedeelte der XVII en XVIII eeuw, of vervolg op Velius’ Chronyk, 2 dln., Hoorn 1841 en ’42; Levensbericht van Thade Pan, zee-officier, in Hand. Letterk. 1860; Letterk. leven van Marcus Tullius Cicero, in zijne kindschheid en eerste jongelingsjaren, Hoorn 1866. (Hand. Mij. Ned. Lett., 1873.) 7  

De andere naam onder Heeze in de Atlas is die van A.J.C. Kremer (1821-1918). Hij was een zoon van de al genoemde ‘ogendominee’. Deze zoon heeft over allerlei bijzonderheden in Heeze en omgeving geschreven, zoals over de Kruiseik, archeologische vondsten, de Strabrechtse Heide en het Beuven.8 Wie op de website onder Kremers naam op de biografie doorklikt, treft er de volgende gegevens:  

 Kremer (Arnoldus Johannes Cornelius), geb. te Heeze bij Eindhoven 28 Sept. 1821, stud. sinds 1849 te Utrecht in de geneesk., doch liet die studie varen, werd in 1867 boekhouder op een wolfabriek te Geldrop en 1 Juni 1868 redacteur, 1 Jan. ’69 hoofdred. der Nieuwe Arnhemsche Courant, tot hare opheffing 1 Jan. 1878. Hij schreef Acht Zangen bij de Maskerade der Utr. studenten, Utr. 1851; Bloemen als Bloomers, of de wijze vrouwen van Palmira, komedie in 3 bedr., Utr. 1852;
Hartsgeheimen, Utr. 1853 (psd. Cornelius); Een steen des aanstoots of het godsdienstig leven in Nederland, Schied. 1862; Mr. Arend Wafelyzers familiepapieren, Schied. 1863; Beginselen der conservatieve staatkunde, 3 stukjes, ’s Bosch 1870; De graven van Hameland en de oorsprong der graven van Nassau, Gelre, Cleve en Zutphen, Arnh. 1873; Banjaard, Arnh. 1879; Een net mensch, Dev. 1880; I-dicht, Arnh. 1880; Nationale en cosmopolitische huishoudk., Arnh. 1883; Hattuarie, ’s-Hage 1887. Voorts novellen, verhalen, politieke, geschied- en natuurk. opstellen, gedichten, enz. in tijdschriften.9  

  A. van Gestel uit Geldrop

Erg spectaculair is de oogst in Sterksel, Leende en Heeze niet. Meer is er te vinden in Geldrop, het grootste dorp van ons heemgebied. Daar komen we allereerst de naam tegen van A. van Gestel (18301900). Over het leven van deze geboren Geldroppenaar heeft Henk van den Berg, oudredacteur van de Heemkronyk, in 1993 een interessant artikel in dit tijdschrift gepubliceerd, waarnaar hier wordt verwezen.10 Aan dit artikel ontleen ik de volgende gegevens. Adriaan van Gestel, die uit een eenvoudig Geldrops arbeidersgezin kwam - vader was metselaar, moeder dagloonster – werd priester. Zijn vader was al vroeg overleden, waarna zijn moeder in 1834 hertrouwde met een wever. Het gezin Van Gestel woonde in Geldrop naast J.F. ter Borgh, de bekwame schoolmeester en kostschoolhouder. Van Ter Borgh ontving Adriaan, zoals hij naderhand zelf schriftelijk zou getuigen, degelijk onderricht in de school in de Kerkstraat. Vervolgens ging hij naar de Latijnse school in Eindhoven en trad hij later in het klooster bij de jezuïeten. Op het seminarie te Culemborg
 12
studeerde hij wijsbegeerte. Hij zette zijn studie voort en voltooide die in Rome, waar hij in 1858 tot priester werd gewijd. Het grootste deel van zijn verdere leven gaf hij lessen dogmatiek en moraaltheologie aan het theologicum van de paters jezuïeten te Maastricht. Het Christendom en de Staat in onzen tijd, een bundeling van zijn krantenartikelen, verscheen in 1864 onder pseudoniem omdat hij het onder zijn eigen naam niet mocht laten uitkomen van zijn superieuren. Hij koos daarvoor een naam die naar zijn geboorteplaats verwees: A.A. van Geldrop. Van Gestel heeft regelmatig hoofdartikelen geschreven in De Tijd, de bekende landelijke katholieke krant. In deze en andere publicaties vertolkte hij de politiek-maatschappelijke koers van genoemd dagblad en oefende hij invloed uit op zijn tijdgenoten. Over Van Gestel is ook een autobiografie verschenen aan de hand van door hemzelf opgetekende herinneringen. Hierin geeft hij de indrukken weer van zijn vroegste jeugd in Geldrop, zijn scholing, zijn priesterroeping en zijn verblijf in Rome. In de Atlas van de DBNL kan op biografie onder Van Gestel worden doorgeklikt naar de volgende tekst: 


(Adrianus van), geb. te Geldrop 30 Jan. 1830, stud. tot 1852 aan het seminarium te Kuilenburg, was tot 1854 aan de Universitas Gregoriana te Rome, en eindigde daar zijne theol. studiën in 1859, nadat hij eerst eenigen tijd als repetitor philosophiae werkzaam was geweest aan het  Collegium Germanicum te Rome. In 1860 werd hij prof. aan ’t seminarium te Kuilenburg, en in 1863 hoogleeraar in de dogmatiek aan eene bijzondere inrichting te Maastricht. 
Hij schreef: Het christendom en de staat in onzen tijd, Amst. 1864; Rationalisme en liberalisme, beschouwd in hunne beginselen en gevolgen, en hunne verhouding tot de Katholieke kerk, ’s-Bosch 1865; De schat des geloofs, ’sBosch 1866; het vervolg op dit laatste is: Wat mij houdt in de Katholieke kerk? ’s-Bosch 1877; beide werken zijn in het Duitsch vertaald. Over de schoolkwestie schreef hij: De Nederl. schoolwet getoetst aan het christelijk beginsel: de opvoeding der jeugd in de vreeze des Heeren, ’s-Bosch 1867; Pauperisme en christendom, of de noodzakelijkheid van christelijk onderwijs voor de kinderen der armen, ’s-Bosch 1868; De christelijke school. Een woord tot de Katholieke ouders, ’s-Bosch 1868; Pius IX, de man van smarten, Amst. 1870; De Esther van het Oude en het Nieuwe verbond, een woord van opbeuring aan de katholieken in de dagen van verdrukking, ’s-Bosch 1872; Naar de éénheid: eene beschouwing over den twist der partijen in Nederland, 1876; Het wetsontwerp Heemskerk op het L. Onderw.,
’s-Bosch 1877; Wat beteekenen in de schoolwet de woorden: Eerbied verschuldigd aan de godsd. begrippen van andersdenkenden? Utr. 1881. Hij is sedert 1864 medearbeider aan verschillende dagbladen en tijdschriften, vooral in de Studiën op godsd., wetensch. en letterkundig gebied.11 

Overige Geldropse auteurs

Over de uit Geldrop afkomstige en daar opgegroeide Adri van der Heijden (geboren in 1951) is veel bekend geworden. Hij debuteerde in 1978 onder de schuilnaam Patrizio Canaponi.