De schoolmeester Hendrik Schaap.
Heemkronijk jaar:1979, jaargang:18, nummer:4, blz.122 -123
D E S C H O O L M E E S T E R H E N D R I K S C H A A P
door: C.S. Smit
In het artikel "schoolmeesters aan de kapel te Heeze" van de heer A.F.N. van Asten, in de Heemkronyk van september 1978, komen we als een van de laatste schoolmeesters Hendrik Schaap tegen. Daar de door de heer Van Asten genoemde lieden protestanten waren is er in de boeken en bescheiden van de Hervormde Kerk van Heeze over hen ook nog wel het één en ander te vinden. Wat dat betreft neemt Hendrik Schaap een bijzondere plaats in. Buiten het schoolmeesterschap vervulden de schoolmeesters meestal ook nog de funktie van koster, voorzanger en voorlezer in de kerk. Hendrik Schaap had bovendien vele jaren zitting in de kerkeraad. Volgens het lidmatenregister, achter in het oudste notulenboek van de kerkeraad, komt Hendrik Schaap samen met zijn vrouw Femme van Dulmen in 1758 met (kerkelijke) attestatie, getekend 24 augustus, vanuit Cuylenburg naar Heeze. Van het echtpaar worden tussen 1760 en 1779 te Heeze 4 dochters en één zoon gedoopt. Hendrik Schaap is als schoolmeester de opvolger van Hendrik Pijpers. In 1766 wordt er op hem een beroep gedaan zitting te nemen in de kerkeraad. Samen met de rentmeester van het Kasteel, Jacobus Spelthaan, wordt hij op 25 november van dat jaar aangesteld tot diaken. De plaatsen waren vacant geworden door het vertrek van Laurens Box naar Geldrop en doordat Adriaan Hulst tot ouderling benoemd was.
Hij blijft dit ambt bekleden tot april 1777. De opvolger van Spelthaan als rentmeester, Hendrik Bock, neemt dan de funktie van diaken van hem over. In 1780 wordt hij opnieuw diaken, nu als opvolger van Jan van Meel, die ouderling wordt. Hendrik vervult deze taak samen met Bock totdat in maart 1786 de secretaris van Heeze, Herman Jansen, de taak van Bock overneemt. Schaap blijft tot aan zijn dood in 1801 dit kerkelijk ambt vervullen. Collega diakenen in die periode waren: Abraham van Nouhuis, zwager van Johan van der Hoeven, Willem van Lelyveld van Singelshouck, Jan Willem Nibbeling, de gepensioneerde ontvanger uit Varsseveld en Adam Damen, de stamvader van de Damens in Heeze.
Tijdens de troebelen aan het eind van de 18e eeuw krijgt Hendrik Schaap het zwaar te verduren. We citeren het relaas van Ds. Gijsinck:
"Kerke Raad gehouden in de Capel 17 Octob. 1795
Op versoek van Mr. Schaap, requirerende attestatie ter sijner defensie bij Reprasentanten van Bataafs Brabant tegen de beswaren van de Municipaliteyt alhier. Tenderende om hem als onbekwaam tot het schoolmeesterschap daar van te ontsetten.
En is na deliberatie eenparig besloten hem dit volgende te geven. Verklaren wij ondergetekende Predikant, ouderlingen en Diaken der gereformeerde gemeente alhier te Heese in Peelland voor de suyvere & opregte waarheyt, ter Requisitie van Hendrik Schaap, schoolmeester, koster, voorleser en voorsanger aen en van de Capel alhier, dat den Requirant in al sijn gedrag en verkering is onberispelijk hebbende sig altoos in allen die sijne voornoemden posten naarstig en getrouw gekweten en nog sig kwijtende.
In het bijsonder dat wij in den kerketijd hem siende en horende leesen en voorsingen, geen gebrek aen sijn gesigt konnen bemerken, staande met sijn aengesigt in een behoorlijke distantie van sijn boek, dus niet ver- of bijsiende en hebbende nu pas een jaar geleden begonnen een bril te gebruiken onder het lesen, maar niet wanneer hij schrijft.
Verders dat ons seer wel bekent is en sulks mede bij ondervinding weten dat den Requirant geen gebrek aen sijn gehoor heeft. Daerenboven is ons seer wel bekent dat den Requirant aen sijne scholieren ordentelijke en goede manieren voorhoud en aen deselve soekt in te prenten dog dat aen ons niet bekend is dat bij hem kinderen in de kost gegaen sijn, om also aen de selve een goeden opvoeding te konnen geven, maar seer wel weten wij te konnen versekeren, dat den Requirant aen sijne eygen kinderen eene seer goeden prijsenswaardigen opvoeding en onderwijs gegeven heeft.
Nog verklaart den ondergetekende Predikant daerenboven, dat hij sijn werk gemaakt hebbende om de school dikwils te visiteren en dat altoos seer onverwagt die hem niet anders als in goeden ordre en gemaniertheyd van beleeftheyd der scholieren, meer selfs als hij predikant vorderde heeft gevonden dat gedurende sijne predikants-bediening nu bijna 18 jaren alhier te Heese hem geene klagte of beswaar hoe ook genaamt tot hier toe is voorgekomen, of aen gedient tegens den Requirant, maar wel dat omtrent vastenavond laatstleden, wanneer alhier alles begon onrustig te worden, sodat onse kerk selfs van geweld en plondering niet vrij ging. De geest van baas te willen sijn, ook tot de jongens in de school oversloeg omdat den Requirant tegen het verbod geen vastenavondbier in den school wilde geven wanneer hij Predikant door den Requirant ontboden wordende sijn gesag tussen bijde stelde en daar in ook werd gerespecteert.
(get) . Gijsinck Pred.
H. Bock ouderling
Jansen ouderling
Nibbelink diaken
Ds. Stefanus Hanewinckel maakt in zijn "Reize door de Majorij van ‘s- Hertogenbosch in den jare 1798" ook melding van dit feit, we lezen op blz. 203: "Te Heeze heeft men den ouden braaven schoolmeester aan de kapel (te Heeze zijn 2 schoolmeesters) zonder enig recht of reden afge- zet. Denkelijk is zijn enige misdaad, dot hij een Hervormde is, want alle beschuldigingen tegen hem ingebracht heeft hij ten volle wederlegt.”
Na het overlijden van Hendrik Schaap (vóór 29 maart 1801) worden zijn kerkelijke funkties verdeeld, we lezen: " soo is nu besloten zijn weduwe Femme van Dulmen te continueren als costeres, vallende in die 35 gld. En vervolgens uyt consideratie van een menigte moeyte, kosten en tegenheden die heden sijnde veroorzaakt geworden nog twe maal 35 gld. toe te staan."
Willem Riems wordt voorzanger en voorlezer, een baantje dat hem 35 gld. per jaar oplevert.