Onze Noord-Brabantse schuttersgilden.

Heemkronijk jaar:1965, jaargang:4, nummer:1,  blz.2 -6

Onze Noord-Brabantse schuttersgilden (V en slot)

Het St.Jorisgilde te Heeze

door: C.J.A.Helvoort

Door een misverstand is bij het vorige (z.g. slot-) artikel over de schuttersgilden, toen Heeze aan de beurt kwam, alleen het deel over St.Agatha geplaatst. De redaktie haast zich om het goed te maken. Pas met het St.Jorisgilde is deze artikelenreeks van de heer v. Helvoort voor onze kring kompleet.

(De andere beschrijvingen kunt U vinden in jaargang 2, no. 7; en jaargang 3 no's  1, 2 en 3).

HET ST.JORISGILDE TE HEEZE.

Van de twee plaatselijke gilden van Heeze, Het St.Joris en Het St.Agatha gilde, heeft St.Joris het oudste koningsschild n.l. van 1617. St.Agatha staat hierbij niet ver achter met haar oudste schild van 1628. Opmerkelijk is dat het grote aantal koningssehilden dat beide plaatselijke verenigingen hebben verzameld in de loop, van eeuwen, niet veel verschilt.

Welke van de twee schutten de oudste is kan men niet zeggen al wordt St.Joris soms wel de oude schut genoemd. Stukken die de oprichting zouden kunnen bewijzen zijn er niet, maar de hoge leeftijd van beide gilden wordt toch aangegeven in een zeer officieel geschrift, n.l. een akte van 1596, waarbij nienand minder dan koning Philips II van de twee plaatselijke gilden gewag maakt. De koning verleent hier n.l. gratie op verzoek van de gildebroeders van St.Joris en St.Agatha, die hier nog broederschappen worden genoemd. Dieles Andriaanszoon, Hans Daams en Jacob Verhagen, Adriaan Lemmens, Jan Senders en Frans Janszoon, jonge ingezetenen van het dorp Heeze hebben bij een ruzie een  jongeman gedood na de teerdag van hun gilden. Deze teerdag werd gehouden op 16 juni 1596 en uit het stuk blijkt tevens dat op zondag na    Sacramentsdag vogel werd geschoten.

Evenals nagenoeg bij bijna alle Brabantse gilden moet men bij St.Joris geen oude geschriften zoeken. Alleen uit een oud opschrijfboekje kan men nog nagaan hoe enkele gildengebruiken waren geregeld. De officiersplaats wordt verpacht. Het bestuur bestaat uit een kapitein, een jong en een oud baas deken, een keizer, een koning, een koningsdeken en een vaandrig. Er is geen koningin. Om de drie jaren wordt er koning geschoten en prijsschieten op de houten vogel geschiedt jaarlijks. Op patroonsdag is er een verplichte mis en daarna wordt er bieravond gehouden zonder vrouwen. Het eerste schot wordt gelost door de beschermheer of de burgemeester. De hoofdman houdt jaarlijks een toespraak en Jolles drukt dit in zijn gildeboek zo aardig uit als hij zegt dat hij bij zijn jaarlijkse onderzoek in Heeze deze toespraak nog op een papiertje vond in de hoge hoed. In 1879 werd een nieuw zijden vaandel aangeschaft met rood Bourgondisch kruis en zeven dameasten sluiers. De zusters van Geldrop hebben het vaandel gemaakt en St.Joris is er door een dame uit Hoorn gratis opgeborduurd. Er is een half hoge trom, een kapiteinspiek en vijf stokken, waaronder een met ivoren knop. Sinds 1950 is het aantekenboekje niet meer biigehouden maar er blijkt toch nog uit dat dit in dit jaar beschermheer was Adrianus Luijten uit Tilburg. Overigens is van een beschermheer nergens iets te vinden.

Het zilver is gehangen aan twee kragen die er zwaar mee zijn beladen. Een gekroonde papegaai zonder opschrift is een grote zilveren vogel en er hangt een klein schildje aan met het opschrift Peter Cocx keyser tot Leent. Jaartal ontbreekt. Voorts hebben we de vogelde schilden:

1617. Coninck int jaer 1617 Hans Aerts, monogram met A.H.

1642. Gerit Peter Minus 1642 met als embleem een soort boek

1643. G.A.K. Een tweewielige wagen met een vat. Het jaartal is ingekrast. 1643. Joost Aerts Coninck S.Joris bespannen brouwerskar als embleem.

1649. Francíssen Anthonis Gest Francissen met monogram A.G.F.

1655. Hendrick de Jongh, secretaris van Heeze ende Leende Anno 1655, wapen met twee vissen.

1683. Niclaes Philipsen van Dene iongm. coninck T.H. wapenschild kroon en hart.

1697. Jan Henderick Hesius coninck CK Anno 1697, wapenschildbijl en koehoorn bijenkorf.

1705. Dirck Backermans coninc van St.Jorisguld tot Hees, paard voor ploeg, jaartal is onduidelijk, zou ook 1795 kunnen zijn.

1738. Johannes Smulders coninck van St,Jorisgult 1738, passer en meethoek boven kar met twee paarden voor elkaar gespannen.

1749. R.D.V.A. hamer en passer en daaronder staat: heeft de vogel afgeschoten in het jaar 1749 de guld van St. Joris nog gen vertin jaar out sinds.

1752. Roosier Dieles van Asten Dobbelen Cononck van de Gult van St.Joris te Heeze in 1752.

1754. Roosier Dielis van Asten Keijser van de Gult van St.Joris schilt is in vogelvorm zonder poten.

1785. Hendrik Arnoldus Snoeks koning van St.JorisgiId tot Hees. Niet aangespannen ploeg met een kroon erboven.