bouwgeschiedenis kasteel

Heemkronijk jaar:1962, jaargang:1, nummer:3,  blz.1 -2

Uit de bouwgeschiedenis van het kasteel Heeze

door: J. Aerts.

Het kasteel van Heeze kwam gereed in 1665. Dat jaartal vinden we in romeinse cijfers juist onder het fronton, boven het raam in de middentoren. Ook op de kopergravure van Boutats naar een tekening van J. van der Croes, vervaardigd tegen het einde der zeventiende eeuw, komt het genoemde jaartal voor. Overtuigender kan het niet.
Maar met het jaar waarin met de bouw van het kasteel werd begonnen ligt het anders.
Vrij algemeen wordt aangenomen dat in 1660 de bouw aanving. We kunnen dat in heel wat - ook recente - uitgaven lezen. En toch wordt nooit een bron opgegeven waar zou kunnen blijken dat het zo is.
Het komt ons voor dat de meesten van hen te rade zijn gegaan bij W.A. Bachienne. Diens "Vaderlandsche geographie" stamt uit 1791, dus ongeveer 130 jaar later. Het is moeilijk na te gaan waaruit Bachienne zijn gegevens putte. Steunde hij misschien op de overlevering? Die kunnen Wij na vijf generaties toch niet meer betrouwbaar noemen. De bronnenstudie van Meindersma, geschreven aan de hand van het kasteelarchief dat door hem ook geïnventariseerd was, brengt ons op dit punt evenmin verder. Wij zouden hieruit kunnen concluderen dat in het kasteelarchief hierover niets te vinden is. Dat is, zoals we nu zullen zien niet juist. De werkjes van Dr. Meindersma verschenen in 1911. In de jaren 1912-1915 kwam het standaardwerk Nederlandse kastelen en hun historie tot stand. Deel twee hiervan (1914) bevat een bijdrage van dr. H.E. van Gelder over het kasteel van Heeze. Het is ongetwijfeld het beste wat ooit over het kasteel van Heeze werd geschreven; In het rijk geïllustreerde artikel is een gedeelte van een kaart uit 1663 gereproduceerd.

Deze geeft het kasteelcomplex met omgeving weer. De kaart is daarom zo interessant omdat deze de situatie geeft vóór de bouw van het nieuwe kasteel. En niet minder omdat ze ons enige concrete gegevens over het oude kasteel Eimerick geeft. Maar dit terzijde. Op gezag van dr. van Gelder nemen wij aan dat de kaart van 1663 is. Dan dringt zich onmiddellijk de vraag op, hoe kan dat? Waarom tekende men in 1663 een kaart gesitueerd in 1660 of daarvoor? Zouden wij een aantal historici moeten geloven dan was men in 1660 al begonnen met het optrekken van het muurwerk. De toestand moest drie jaar later ingrijpend gewijzigd zijn. Volgens het beschikbare kaartje was dat niet het geval. Op de kaart zijn een aantal cijfers aangebracht, om aan te geven hoeveel "Rijnlantse duijmen" de lage gronden rondom het kasteel moeten worden opgehoogd om de zeker hinderlijke wateroverlast tegen te gaan.
Er zijn op de kaart geen aanwijzingen die de bouw van een nieuw kasteel veronderstellen. Merkwaardig is dat Meindersma van dit bijzonder archiefstuk nergens melding maakt. Een verklaring daarvoor hebben wij niet.
Een ander argument dat men zou kunnen aanvoeren is: zijn twee jaren voor de verwezenlijking van een zo groots project, als een nieuwe woning voor de heer, niet wat kort. Toegegeven, vijf jaar zou heel wat aannemelijker klinken. Maar tussen 1663 en 1665 is niet meer ruimte dan hooguit drie jaar. Natuurlijk willen wij aannemen dat de bouwaktiviteit al in 1660 begon, als men dit met bewijsmateriaal kan aantonen. Maar tot zolang houden wij het op 1663 of iets daarna.
(Zie in dit nummer oude prent van het kasteel Heeze, overdruk affiche Brabantse dag 1961, naar afbeelding uit archief kasteel).