Van 'inhaalinge' tot uitvaart. (3)

Heemkronijk jaar:2014, jaargang:53, nummer:1, pag:3 -16

Van ‘inhaalinge’ tot uitvaart. (3)

De verhouding tussen ‘heer’ en inwoners van de heerlijkheid ‘Heeze-Leende-Zesgehuchten’ zoals deze vorm kreeg tijdens publieke gebeurtenissen.

door: Klaasje Douma

Inleiding

In de vorige afleveringen zijn in het kader van de verhouding tussen de ‘heer’ en de inwoners van de heerlijkheid ‘Heeze-Leende-Zesgehuchten’ verschillende intochten van die ‘heer’ behandeld. Verder hebben we gekeken naar de rol van de gilden. De vorige aflevering eindigde met de viering van de verjaardagen van Ursule Adèle Aurore barones van Tuyll van Serooskerken.[1] Deze aflevering begint met haar overlijden en begrafenis waarna het ter aarde bestellen van andere leden van de familie Van Tuyll van Serooskerken aan bod zal komen. Sommige aspecten zullen worden vergeleken met die van andere begrafenissen van vooraanstaande personen. Ter afsluiting kijk ik terug op de in dit artikel beschreven gebeurtenissen en de geconstateerde ontwikkelingen.

Het adellijk overlijden in de twintigste eeuw

Zoveel ruimte in de krant als bij de viering van haar negentigste verjaardag kreeg Ursule niet toen zij overleed. Zowel de Meierijsche Courant als het Algemeen Handelsblad van 26 november 1901 maakten melding van haar overlijden.[2] Op 28 november 1901 stond er een kort verslag van de begrafenis in de krant.[3]

HEEZE Dinsdag had alhier onder groote belangstelling plaats de begrafenis van de Hoogwelgeboren Jonkvrouwe Ursule Adèle Aurore van Tuyll van Serooskerken, welke op het aloude Kasteel verleden week Vrijdag is overleden in den gezegenden ouderdom van ruim 96 jaren. Zij zal in de nagedachtenis van velen blijven voortleven, vooral zoovelen uit Heeze, Leende en Zesgehuchten, die steeds genoten van den weldadigen steun, dien zij van haar mochten ondervinden.

Zij werd begraven in het familiegraf op het Oude Kerkhof te Heeze. In de grafkelder lagen op dat moment al haar vader, haar moeder, haar oudere zuster en haar jongere broer.[4] Op dit familiegraf kom ik verderop nog terug. In zowel de artikelen en gedichten ter gelegenheid van haar verjaardag als in het artikel over haar begrafenis staat de steun die zij aan velen verleende centraal. Verder gaat het bij beide gelegenheden niet alleen om Heeze maar om de hele heerlijkheid. Ursule werd nog steeds beschouwd als de ‘vrouwe’ van de heerlijkheid.

Van het overlijden van haar erfgenaam, Samuel John baron van Tuyll van Serooskerken, werd onder meer melding gemaakt in het dagblad De Tijd onder de kop “Baron S. van Tuyll van Serooskerken overleden”. Het artikel refereert ook kort aan het feest dat de dorpsgemeenschap van Heeze voor hem had gehouden toen hij in 1952 vijftig jaar op het kasteel woonde.[5] Een opvallende advertentie naar aanleiding van zijn overlijden is die in de Friese Koerier waarin we lezen:

Tot ons leedwezen ontvingen wij bericht van het overlijden van onze hooggeachte landheer, de HoogWelgeboren heer S.J. Baron van Tuyll van Serooskerken te Heeze (N.Br.).

• E. Fennema
• M. Beiboer
• K. Visser
• K. Agema
• A. Dijkstra.[6]

Volgens Farjon was het gilde Sint-Jan Baptista aanwezig bij de uitvaart van Samuel John maar is het niet bekend of het ook geuniformeerd assisteerde.[7]

In de twintigste eeuw vormde de begrafenis van een Van Tuyll van Serooskerken uit Heeze geen aanleiding meer voor een uitgebreid stuk in de krant of veel uiterlijk vertoon. Het is aannemelijk dat aan de begrafenis van Ursule ook geen autoriteiten of vertegenwoordigers uit adellijke kringen hebben deelgenomen, want dat zou wel tot een vermelding in de pers hebben geleid. Wel gaven de inwoners van de heerlijkheid waarschijnlijk blijk van hun belangstelling.

Dat meer vertoon en adellijke deelname wel degelijk de weg naar de krant vond, zien we aan de begrafenis van een generatiegenote en ver familielid van Ursule, Otholina Theresa barones van Tuyll van Serooskerken (Amersfoort 1817 – Boxmeer 1890), de weduwe van Amedeé André Robert baron van den Bogaerde (Sint-Niklaas 1823 – Gent 1874).[8] Over deze begrafenis berichtte de Provinciale NoordBrabantsche en ’s-Hertogenbossche Courant van 20 oktober 1890 uitgebreid.[9] De barones was overleden op kasteel Boxmeer en vandaar naar station Veghel gebracht. Van daar af volgde vervoer van het lijk “met een prachtige lijkwagen, gevolgd door tal van rijtuigen afgehaald en om half elf kwam die indrukwekkende stoet te Heeswijk aan”. Voorafgegaan door twee wapendragers werd de kist door dragers naar de kerk gebracht. Velen uit Heeswijk en de omgeving woonden de plechtigheid bij. De verslaggever schreef over de uitvaartmis:

Om half elf begon de plechtige solemneele uitvaart. De geheele kerk was in rouw. Waarlijk indrukwekkend! De zangers zongen onberispelijk de mis voor mannenstemmen van Caspar Ett[10], zonder begeleiding van het orgel en bij het neerlaten in het graf een aandoenlijk ‘Dat zij ruste’! Heeswijks zangers hebben eer van hun werk.

Onder de genodigden merkte de verslaggever wel veel hoge adel op, maar het gaat daarbij voornamelijk om familieleden.[11]

In 1952 verscheen er een uitvoerige reportage over de uitvaart van Rudolf graaf de Marchant et d’Ansembourg (k. Amstenrade 1884 – Brussel 1952) in de regionale krant Gazet van Limburg.[12] Deze vond plaats op 15 februari in Gulpen. De overledene was de plaatselijke kasteelheer, die zowel binnen de kringen van de aristocratie als in het dorp waardering ondervonden had. Duizenden sloegen de lijkstoet gade. Deze werd geopend door de plaatselijke harmonie, waarna het personeel volgde met de kransen, waaronder een van de koningin. Naast de lijkauto liepen de pachters en daarachter de rentmeester met op een paars kussen alle onderscheidingen van de overledene. De stoet met genodigden bestond uit familieleden en vrienden, vertegenwoordigers van vrijwel de hele Limburgse adel, de kamerheer van de koningin, de burgemeester van Gulpen, de Commissaris van de Koningin en een vertegenwoordiger van de Orde van Malta.

Kasteel Amstenrade. (Bron: Wikimedia Commons)

Na de H. Mis bleef de kist in de kerk achter “en hebben nog velen van de gelegenheid gebruik gemaakt een laatste groet te brengen aan de overledene, die zich de liefde en achting van geheel de bevolking van Gulpen had verworven.” Het stoffelijk overschot werd tijdelijk op het kasteel bijgezet maar zou na voltooiing van de grafkelder van de familie onder de toren van de oude kerk te Gulpen naar deze grafkelder worden overgebracht.

Van den Bosch constateert in zijn artikel dat deze uitvaart “nog het karakter [droeg] van een publieke ceremonie, zoals die bij de traditionele bestuurlijke, militaire en agrarische elites tot ontwikkeling kwamen.” Enkele kenmerken van zo’n ceremonie op basis van de twee hier beschreven uitvaarten zijn de volgende. Een grote stoet bestaande uit onder anderen (vertegenwoordigers van) plaatselijke, regionale of landelijke autoriteiten, vertegenwoordigers van de adel en personeel en/of pachters; het tonen van de status van de overledene met behulp van mee te dragen wapens of onderscheidingen; de belangstelling voor en deelname aan het ritueel van de bevolking en de teraardebestelling in een familiegraf.[13]

De begrafenis van de eerste Van Tuyll van Serooskerken in Heeze

De eerste uitvaart van een Van Tuyll van Serooskerken in Heeze was die van Reinout Diederik in 1784. Hij overleed plotseling op 38-jarige leeftijd tijdens een verblijf aldaar op 18 september van dat jaar. Zijn uitvaart vond drie dagen later plaats.[14]

De stoet die het stoffelijk overschot begeleidde naar de parochiekerk in het buurtschap Kerkhof bestond ten eerste uit de schepenen, die voor deze gelegenheid rouwmantels en handschoenen droegen.[15] In dat jaar bestond de schepenbank, het rechtsprekend en bestuurlijke college van de heerlijkheid, geheel uit protestanten, en wel drie uit Heeze, twee uit Leende en één uit Zesgehuchten.[16] Ook de vorsters en schutters begeleidden de overledene. Een vorster was een gerechtsdienaar die dagvaardingen bezorgde, afkondigen deed en in voorkomende gevallen de drossaard assisteerde. Hij kreeg daarvoor een geringe vergoeding. De Heezer vorster was in 1784 Wilhelmus Riems († Heeze 1802), in Leende vervulde Leendert van der Pol die functie. De schutters waren een soort veldwachters die de heide of overige woeste gronden moesten beschermen tegen misbruikers. Elk dorp van de heerlijkheid beschikte over een eigen schutter en in 1784 werd in Heeze een tweede schutter benoemd, die ook in de andere dorpen moest assisteren.[17] Reinout Diederik werd dus op zijn laatste tocht vergezeld door zes schepenen, twee of drie vorsters en vier schutters. Dit zijn allemaal functionarissen met een rol bij de uitoefening door de heer van de heerlijkheid van zijn rechten. Echte dorpsbestuurders, zoals borgemeesters en armmeesters ontbraken. Een koets met familieleden en personeelsleden “welke flambouwen droegen” completeerden de stoet.

De ‘grote kerk’ in het buurtschap Kerkhof, in 1790 getekend door Hendrik Verhees. (Bron: www.opdenrosheuvel.nl)

Reinout Diederik werd dus in de in 1784 al bouwvallige ‘grote kerk’ begraven. We mogen aannemen dat de uitvaartdienst geleid werd door de predikant van Heeze, Adam Jacob Gijsinck (’s-Hertogenbosch 1733 – ’s-Hertogenbosch 1811). De predikant van Leende, Theodorus Ross (Bakel 1758 – Veghel 1823) schreef een ‘Opdracht’ aan de oudste zoon Jan Diederik.

De grafkelder in de kapel op Emmerik

De weduwe was waarschijnlijk niet erg gelukkig met de laatste rustplaats in de kerk, die sinds 1777 nog maar één maal per maand gebruikt werd. Het kerkelijk leven van de Nederduits-Gereformeerde gemeente in Heeze draaide steeds meer om de kapel op Emmerik, waar de meeste gelovigen ook dichter bij woonden. Tevens fungeerde de kapel door zijn ligging vlak bij het kasteel als een soort ‘huiskapel’ voor de familie Van Tuyll van Serooskerken.[18]

Het is dan ook niet verrassend dat zij aan de schepenen toestemming vroeg om een grafkelder te mogen bouwen in de kapel. Die toestemming werd haar verleend met de resolutie van 25 november 1784.[19] Daarin lezen we dat het aan haar “was toegestaan om in de Capelle alhier ten haaren kosten een Grafkelder te moogen doen maaken en daarin het lijk van haaren gemaal te plaatsen”. De grafkelder werd haar eigendom en zij verkreeg het recht om daar lijken in te plaatsen. Verder was ze verplicht “deselve Grafkelder behoorlijk te onderhouden […] en […] mede alle schaden en nadeel welke door uitstorting als anderszins zou kunnen worden veroorzaakt te maken en herstellen gelijk hetwelk het gevolg is van het bijstellen der lijken”. Zij moest de kapelmeester voor dit alles twaalf gulden betalen en voorts bij elke volgende teraardebestelling zes gulden. Na de bouw van de kelder werd Reinout Diederik daarin herbegraven.

Daarna vond in 1810 in ieder geval nog minstens één bijzetting plaats. Dat valt af te leiden uit de kerkenraadsnotulen van de Nederlands Hervormde kerk uit 1906. In dat jaar is de oude kapel afgebroken en op de fundamenten de huidige kapel opgetrokken. In de notulen staat: 

Bij het afbreken der oude kerk is geopend het familiegraf der Van Tuylls van Heeze. Daarin lagen begraven: Reinout Diederik Baron van Tuyll van Serooskerken […] en Hendrik Reinout Baron van Tuyll van Serooskerken […]. Na de opening van de grafkelder zijn de stoffelijke overblijfselen van bovengenoemde personen daarin blijven rusten en werd voorts de kelder met zand gevuld. Aldus geschiedde in de maand Augustus van het jaar 1906.[20]

Hendrik Reinout van Tuyll van Serooskerken (Utrecht 1776 – Leende 1810) was de tweede zoon van het echtpaar Van Tuyll van Serooskerken – Van Randwijck. Hij overleed op 18 februari 1810 in Leende, zoals we kunnen afleiden uit zijn overlijdensadvertentie:

Den 18 van sprokkelmaand is te Leende, in het 35ste jaar van zyn ouderdom, aan eene zwaare zenuwkoorts Overleden, den Hoog Wel Geboren Heer HENDRIK REINOUD Baron VAN TUYLL VAN SEROOSKERKEN.[21]

Of Caroline van Randwijck ook in Heeze begraven is, weet ik niet met zekerheid. Zij overleed op 6 januari 1823 in Maarssen maar zou volgens de informatie uit ‘Op den Rösheuvel’ wel degelijk in Heeze ter aarde besteld zijn. In de beschrijving van het Oude Kerkhof te Heeze lezen we dat de weduwe toch verkoos “een nieuw familiegraf te stichten op de algemene begraafplaats in de oude kerk. En zo ontstond hier dit familiegraf waarin de gravin na haar overlijden op 6 januari 1823 te Maarssen als eerste werd begraven.”[22] Op de vraag of dit familiegraf eventueel de voorganger is van de huidige grafkelder kom ik nog terug.

Opnieuw een plechtige teraardebestelling

In 1843 werd Jan Diederik baron van Tuyll van Serooskerken in ieder geval in de grafkelder in de kapel begraven. Hij was volgens het journaal van zijn dochter Ursule op 18 juni thuisgekomen en werd op 4 juli ziek. Op 8 juli was er afscheid van Jan Diederik genomen waarna hij ’s morgens overleed.[23] Dominee Kremer noemde het een “voorbeeldig sterfbed” waarbij “zijne ziel onder ons bidden tot God ging, en wij in diepen droefheid achterbleven.”[24] In de landelijk gelezen Opregte Haarlemsche Courant die veel familieberichten van de elite bevatte, verscheen het bericht van zijn overlijden, maar omdat Jan Diederik op het moment van zijn overlijden lid van de Tweede Kamer was, berichtte ook de Nederlandsche Staatscourant onder het kopje ‘Binnenlandsche Berigten’ over zijn dood.[25] Volgens Van Moorsel, die als tijdstip van overlijden negen uur vermeldt, leed Jan Diederik aan een hernia of breuk en was dit de oorzaak van zijn overlijden.[26]

Op 13 juli ’s morgens om tien uur werd Jan Diederik bijgezet “in den grafkelder waar in slechts zijn vader en broeder leggen begraven”. Behalve enkele mannelijke familieleden, dominee J.L.A. Kremer en een proponent[27] was ook de katholieke kerk vertegenwoordigd in de persoon van de kapelaan. De wereldlijke overheid van de dorpen binnen de heerlijkheid gaf uitgebreid acte de présence. Uit Heeze waren de burgemeester en assessoren (wethouders), de secretaris en gemeenteontvanger aanwezig.[28] Leende zond evenals Zesgehuchten het college van B. en W., en de gemeenteontvanger.[29] Verder waren de molenaars van de molens van het kasteel uit Heeze en Leende en alle protestantse inwoners uit Heeze aanwezig.[30] Vanuit Sterksel gaf het medelid van de regionale elite, Franciscus Pompen (Leende 1784 – Sterksel 1863) blijk van zijn belangstelling.

De stoet die om negen uur vanaf het kasteel naar de kapel vertrok, werd begeleid door zes koninklijke jagers en vijf leden van de in Heeze gestationeerde bereden brigade van de marechaussee. Verder liepen de overheden van de gilden uit de heerlijkheid mee. Als kop van de stoet fungeerden de standaardruiter van het Sint-Jorisgilde uit Zesgehuchten en het betreffende gilde.[31] Na de teraardebestelling in de grafkelder hield dominee Kremer de lijkrede naar aanleiding van Spreuken 10 vers 7a: ‘De Gedachtenis des Regtvaardigen zal tot zegening zijn’ .[32] Hij had deze tekst duidelijk gekozen om de deugden en verdiensten van de overledene te memoreren. Deze was als “een ware Christen” naast zijn lidmaatschap van de Synode meer dan veertig jaar “ouderling en medeopziener der gemeente geweest.” Alleen aan hem was het te danken dat de Hervormde Gemeente Heeze nog bestond. Kremer stelde vast dat de overledene “naar beter oorden was overgegaan om zijnen verdienden loon te ontvangen.”[33] Hij nam tevens de gelegenheid te baat om samen met zijn gemeente zijn trouw te verklaren aan “u als onzer aller ambachtsvrouwe”. Hij richtte zich hierbij duidelijk tot de weduwe, Johanna Catharina van Westreenen, hoewel strikt genomen zoon Reinout Carel de nieuwe ambachtsheer was.

Hoe ‘groots’ was deze begrafenis?

Deze begrafenis kostte totaal f 205,45, of in huidige koopkracht gemeten € 2.063,-.[34] Daarvoor had men bijvoorbeeld 175 rouwbrieven laten maken. Van E. van Piere was er een rekening voor de huur van mantels en hoeden en het ‘rondzeggen’.[35] De grootste posten zijn die van f 75,90 voor de twaalf dragers en aanspreker Poots en f 70,- voor de zes dienstboden en de tuinman.[36] De deelnemers werden blijkbaar ook op een borrel getrakteerd, want er is f 4,20 voor brandewijn uitgegeven.

Als we deze gegevens vergelijken met die van enkele andere begrafenissen van leden van de elite in Noord-Brabant, is er in Heeze geen sprake van overdreven grootste pracht en praal. Voor de begrafenis van Josephus Smits (Eindhoven 1786 – Nuenen 1845) werden bijvoorbeeld ongeveer driehonderd uitnodigingen verstuurd.[37] De teraardebestelling van zijn zuster Maria Aldegonde Smits (Eindhoven 1791 – Eindhoven 1879), weduwe van jonkheer Michaël Alexander Joseph van der Beken Pasteel (Leuven 1789 – Stratum 1864) waaraan familieleden, vrienden, buren en autoriteiten deelnamen, kostte in 1879 f 2.415,44, in huidige koopkracht € 24.557,-. Naast de kosten van de uitvaart zelf is in deze som bijvoorbeeld een bedrag opgenomen voor het lezen van missen van f 1.000,- (€ 10.170,-).[38] Een voorbeeld van een teraardebestelling uit de twintigste eeuw van een protestantse edelman is die van jonkheer Marinus Bonifacius Willem de Jonge van Zwijnsbergen (Helvoirt 1852 – Helvoirt 1916). De totale kosten bedroegen f 470,- (€ 3.736,-) en bestaan globaal uit dezelfde posten die we ook in Heeze hebben aangetroffen. We komen een nota van een wijnhandel tegen van f 19,34, maar ook een nota voor “verteer” van de leden van het muziekkorps. In totaal 22 dragers en 3 luiders kregen f 62,50 uitbetaald en ook zij kregen te eten en drinken.

Een vergelijking van deze begrafenissen maakt duidelijk dat het aantal genodigden voor de uitvaart van Josephus Smits bijvoorbeeld aanzienlijk groter was dan voor die van Jan Diederik. De uitvaart van de zuster van Smits ging waarschijnlijk ook met grotere uitgaven gepaard. Hoewel een katholieke uitvaart in principe meer kostte dan een protestantse vanwege het houden van jaargetijden en het lezen van missen, is het verschil in kosten dusdanig groot dat de begrafenis van Maria Aldegonde waarschijnlijk grootser was. Zelfs de uitvaart van een edelman in een soortgelijke positie als Jan Diederik, namelijk die van de oud-heer van de heerlijkheid Zwijnsbergen, viel, teruggerekend naar het huidige prijsniveau, duurder uit dan die van Jan Diederik. Hierbij dient wel te worden aangetekend dat het niet zeker is dat de genoemde bedragen een compleet beeld geven van de kosten van beide uitvaarten. Deze twee begrafenissen zijn verder goed vergelijkbaar. In zowel Heeze als Helvoirt liepen notabelen en dorpelingen mee in de stoet. Wel waren in Helvoirt 22 dragers plus 3 luiders actief tegenover 12 dragers in Heeze. In plaats van een gilde zorgde in Helvoirt een muziekkorps voor extra aankleding van de stoet.

De kadastrale situatie van de oude kerk met kerkhof op het minuutplan van 1832. (Bron: www.opdenrosheuvel.nl)

Het huidige familiegraf

Hoewel Jan Diederik nog in de grafkelder in de kapel ter aarde is besteld, bleef deze grafkelder niet in gebruik. Het huidige familiegraf op de begraafplaats op Kerkhof stamt uit 1869.[39] Op 21 december 1863 vroeg de familie Van Tuyll van Serooskerken om grond binnen het voormalig kerkgebouw af te staan voor de inrichting van een familiegraf. In 1869 kregen de erven Van Tuyll van Serooskerken toestemming om een stuk grond te kopen. Het ging om “ongeveer een vierkant gedeelte zooals bereeds door eenen steenen muur, behoorlijk is aangewezen”. Coolen veronderstelt in zijn beschrijving dat men in de praktijk blijkbaar al op de te sluiten overeenkomst was vooruitgelopen. Dat is zeer goed mogelijk gezien de lange periode die men blijkbaar nodig had om tot een besluit te komen. Het kan echter ook zo zijn dat het ommuurde stuk aansloot bij of overeenkwam met het in 1823 door Caroline van Randwijck gestichte familiegraf. In 1828 brak men de oude kerk af en in 1842 werd het kerkhof opgeruimd. Wellicht dat bij een van deze twee gelegenheden het familiegraf van de Van Tuyll van Serooskerkens is afgebakend. In ieder geval kochten de beide dochters van Jan Diederik en de oudste zoon als curator van de jongste zoon in 1869 voor f 200,- (€ 2.080,-) een oppervlak van 33 roeden en 2 ellen.

Het familiegraf van de familie Van Tuyll van Serooskerken op het protestantse kerkhof. (Beschikbaar gesteld door de heer G. Noordman)

De bouw van de grafkelder in 1869 sluit aan bij een ontwikkeling die Van den Bosch beschrijft in zijn artikel.[40] Volgens hem nam in de loop van de negentiende eeuw de betekenis van aristocratische begrafenisrituelen in de steden af, maar behielden de kerkhoven in dorpen veel langer hun traditionele functie en lieten adellijke geslachten daar vaak eigen rouwkapellen en grafkelders bouwen, nadat het begraven in de kerken verboden was. In de grafkelder op het oude kerkhof in Heeze is op enig moment Jan Diederik baron van Tuyll van Serooskerken herbegraven. Verder liggen in de kelder: de weduwe van Jan Diederik, Johanna Catharina van Westreenen, zijn oudste dochter Anna Elisabeth Constance Aimée barones van Tuyll van Serooskerken (Utrecht 1800 – k. Heeze 1891), zijn jongste dochter Ursule Adèle Aurore barones van Tuyll van Serooskerken en zijn jongste zoon Karel August Marie Hyppolyte baron van Tuyll van Serooskerken. De oudste zoon Reinout Carel overleed in 1882 in Utrecht en is daar waarschijnlijk ook begraven.[41]

Hoe karakteristiek waren de uitvaarten van de Van Tuyll van Serooskerkens?

We hebben hiervoor op basis van twee adellijke uitvaarten uit het einde van de negentiende en de twintigste eeuw een aantal kenmerken van zo’n uitvaart benoemd. In hoeverre zien we deze kenmerken terug bij de twee hiervoor beschreven uitvaarten van een Van Tuyll van Serooskerken? Wat ten eerste opvalt is dat zowel Reinout Diederik als zijn zoon begraven zijn als heer van de heerlijkheid. In 1784 zien we dat terug in de samenstelling van de stoet. In 1843 was dat niet meer mogelijk maar gaven de belangrijkste autoriteiten uit de hele heerlijkheid acte de présence. Hoewel deze uitvaart niet overdreven groots van opzet was, droeg de deelname van jagers, marechaussee en gilden wel bij aan het beeld van de begrafenis van een aanzienlijk man.

Bij beide uitvaarten waren dus autoriteiten betrokken, was er een rol voor het personeel en in 1843 in ieder geval voor het protestantse deel van de bevolking. Omdat in onze omgeving dergelijke met een zekere pracht en praal omgeven begrafenissen in die tijd waarschijnlijk niet regelmatig plaatsvonden, mogen we aannemen dat een groot deel van de bevolking wel blijk zal hebben gegeven van belangstelling. Beide mannen werden tevens ter aarde besteld in een familiegraf.

Het grootste verschil tussen de uitvaarten van de familie Van Tuyll van Serooskerken en de eerder beschreven uitvaarten is het ontbreken van provinciale of landelijke autoriteiten en leden van de (adellijke) elite, buiten eventueel aanwezige familieleden, voor zover dit vast te stellen is op basis van de beschikbare informatie. Uit de reeks condoleantiebrieven die de familie in 1843 ontving, kunnen we afleiden dat hoge autoriteiten en leden van de elite wel via een rouwbrief op de hoogte waren gesteld van het overlijden van Jan Diederik en daarop ook reageerden. De bundel brieven is door Johanna Catharina voorzien van het opschrift: “Lettres de la condoleance des Rois, Princes e Ministres a l’occassion de la mort de nou meilleur ami 9 Juillet 1843”.[42] Deze bundel bevat onder meer een brief van Hendrick Merkus baron de Kock (Heusden 1779 – ’s-Gravenhage 1845), minister van staat, in zijn hoedanigheid van kanselier van de Militaire Willems Orde en van de Orde van de Nederlandsche Leeuw. Verder brieven van de voorzitter van de Tweede Kamer jonkheer Daniël Théodore Gevers van Endegeest (Rotterdam 1793 – Oegstgeest 1877),[43] de gouverneur van Noord-Brabant, Anton Joseph Lambert Borret (Gemert 1782 – Delft 1858) en namens de ridderschap van Noord-Brabant van jonkheer Antonius Josephus Joannes Caspar de Voocht (Tongelre 1775 – ’s-Hertogenbosch 1845).[44] Het Koninklijk Huis gaf ook blijk van zijn medeleven. Van koning Willem II is er een brief met daarin “de verzekering Onzer Koninklijke genegenheid”, de kroonprins liet zijn adjudant een brief sturen en de broer van de koning, prins Frederik, betuigde zijn “opregte deelneming”.[45]

Van den Bosch stelt in zijn artikel dat een publieke begrafenisceremonie een van de weinige gelegenheden was waarbij de adel van een bepaalde regio en corps verscheen en op die wijze kon laten zien, dat zij als stand bleven voortbestaan.[46] Hiervan zal zeker sprake geweest zijn bij de door hem beschreven uitvaart uit 1952. Bij de uitvaart in 1901 van Ursule Adèle Aurore barones van Tuyll van Serooskerken ontbrak, voor zover wij weten, de adellijke inbreng. Zij en haar zuster leefden echter na het overlijden van hun broers een teruggetrokken leven op een decentraal gelegen kasteel en namen als vrouwen ook een minder belangrijke positie in binnen de regionale adellijke elite. Dat gold niet voor Jan Diederik, maar het is de vraag of de adel in Noord-Brabant in 1843 de behoefte voelde zich als groep bij een begrafenis te presenteren. Omdat in 1813, bij de start van de koninkrijksadel, edelen vrijwel ontbraken in Noord-Brabant, had zich vanaf dat jaar een nieuwe adelsgroep moeten vormen. Wellicht dat in 1843 de onderlinge verbondenheid nog niet dusdanig sterk was dat men zich als groep met een eigen adellijke identiteit wilde presenteren. Daarnaast kan het ook zo zijn dat edelen zich in 1843 nog niet bedreigd voelden in hun bestaan en dus ook niet de behoefte voelden zich als stand te presenteren.