‘Macht & Pracht’ Open Monumentendag Heeze-Leende
Heemkronijk jaar:2013, jaargang:52, nummer:3, pag:58 -59
‘Macht & Pracht’
Open Monumentendag Heeze-Leende
door: Klaasje Douma
Het thema van de Open Monumentendag is ‘Macht & Pracht’. Tijdens deze dag is er aandacht “voor verschillende soorten macht, en de pracht die daar in Nederland uit voortkwam, en ons nog steeds omringt”.[1] We kunnen dan denken aan politieke, economische, rechtelijke of kerkelijke macht en de rijkdom, schoonheid en grootsheid die daarvan het gevolg was en die we terugzien in grote en kleine monumenten.
In de gemeente Heeze-Leende ligt de nadruk tijdens deze Open Monumentendag vooral op de kerkelijke macht. In beide dorpen vinden we monumenten die een uitdrukking zijn van de macht van ‘de kerk’. Een kerkgebouw heeft eerst en vooral een religieuze functie als Gods huis, plaats van samenkomst van Gods gemeente en ruimte voor het uitvoeren van religieuze rituelen. De vormgeving en inrichting van een kerk zijn met name te begrijpen vanuit die religieuze functie. Maar door de plaats in het dorp en de uitstraling van het gebouw was en is een kerk ook wel degelijk een symbool van het belang van ‘de kerk’ binnen de dorpsgemeenschap. Ook de pracht en praal van het gebouw en / of de inrichting droegen en dragen bij aan het overbrengen van die boodschap. Naast het uitdragen van de macht van ‘de kerk’ kan de inrichting van een kerk ook dienen tot het zichtbaar maken van andersoortige macht, bijvoorbeeld die van een aanzienlijke familie. Zowel de opengestelde kerken als de tentoongestelde kerkschatten geven een beeld van de pracht als gevolg van deze kerkelijke en sociale macht.
Behalve in de kerken vinden we symbolen van macht ook terug op begraafplaatsen. Een duidelijk voorbeeld hiervan is het familiegraf van de Van Tuyll van Serooskerkens op het oude kerkhof. Ook na hun overlijden namen zij een prominente en opvallende plaats in. Hetzelfde kunnen we zeggen van bijvoorbeeld de ‘pastoorsgraven’ op het katholieke kerkhof in Heeze. Door de plaatsing en meer of minder opvallende vormgeving van deze graven vormen ze een duidelijk ‘statement’ ten aanzien van de macht van de rooms-katholieke kerk in het dorp. Op de beschreven begraafplaatsen zijn ook de herinneringen aan andere ‘machtigen’ terug te vinden, zoals dorpsnotabelen en fabrikanten.
Tijdens de monumentendag staat vooral het materieel erfgoed centraal, maar dat erfgoed is wel het resultaat van menselijk handelen. Het feit dat dit materiële erfgoed symbool kan zijn van macht is het gevolg van de betekenissen die mensen eraan toekennen. Naast het materiële erfgoed staat vooral de laatste jaren ook het immateriële erfgoed in de belangstelling. Het optreden van mensen resulteert immers niet alleen in ‘stenen’, maar ook in verhalen, rituelen en gebruiken met een door mensen daaraan toegekende betekenis. Ook aan dit immateriële erfgoed zal op de monumentendag aandacht besteed worden. Op het gildentoernooi schittert de pracht van de gilden, die tijdens hun rijke historie ook het symbool van macht waren.
Op de monumentendag komen dus zowel het immaterieel als materieel erfgoed aan bod. Tot dat laatste behoren ook een aantal artefacten die aan het licht zijn gekomen bij opgravingen en die door de heemkundekring tentoongesteld worden. Daaruit blijkt dat onze streken duizenden jaren geleden al bewoond werden door mensen, die ook toen waarschijnlijk hun rituelen en gebruiken gekend hebben. Over hun immateriële erfgoed kunnen we echter alleen maar speculeren.
Er is voor gekozen om op de monumentendag vooral aandacht te geven aan de kerkelijke macht en de pracht die hiervan het gevolg was, hoewel ook andere vormen van macht aan bod komen. Een daarvan is van het optreden van een aanzienlijke familie binnen een dorpsgemeenschap, waaraan de herinnering levend wordt gehouden door middel van een rouwbord en een familiegraf. Over dit optreden en de verhouding tussen deze familie en de bewoners van hun heerlijkheid valt veel meer te zeggen. Niet alleen de hiervoor genoemde tastbare overblijfselen werpen een licht op die verhouding maar ook diverse rituelen en de deelname hieraan door verschillende familieleden. Daarom start in deze Heemkronyk ook een artikel in meerdere afleveringen over de verhouding tussen ‘heer’ en inwoners van de heerlijkheid ‘Heeze-Leende-Zesgehuchten’ zoals deze vorm kreeg tijdens publieke gebeurtenissen. De inspiratie voor dit artikel heb ik mede opgedaan tijdens de voorbereidingen voor de monumentendag. Ik denk dat dit artikel laat zien dat materieel en immaterieel erfgoed twee zijden van dezelfde medaille zijn. Het een kan niet zonder het ander en beide zijn nodig om een beter beeld van het verleden te krijgen en dit beter te begrijpen.
[1] http://www.openmonumentendag.nl/bezoeken/bezoek-open-monumentendag/thema-2013-macht-pracht/ (geraadpleegd 31 juli 2013).