Heksenproces
Heemkronijk jaar:1966, jaargang:5, nummer:4, blz.52 -53
HEKSEN PROCES
Door: C.J.A. van Helvoort
Heeze heeft in 1965 zodanig in het teken gestaan van heksen en spoken, dat het zeker niet ondienstig is hier een officieel heksenproces weer te geven uit de latere middeleeuwen. Er blijkt uit hoe destijds onze voorouders aan heksen en spoken zo vast geloofden, dat de overheid er zich mee moest bemoeien. Een afschrift van zulk een proces nam ik uit het stadsarchief van Woerden.
"Wij Dirck van Sijpesteyn, bailluw ende schout, fop diricksz. ende harmen Jansz. Camerick, schepenen der stede van Woerden doen kenlich alle Iuyden certíficeerende voer gerechte waerheyt dat op huyden voer ons in persone gecompareert zijn geweest; Gerrit dircksz. jegenwoerdich weesnr. binnendie voersz. Stede. Dirck gerritsz, ende heynrich Cornelisz. van cromwijck om getuychenis der waerheyt te geven ter instantie ende requisitie van marrickgen, buyten eer weduwe wylen mr. pons adriaensz. gerechteliekendaer thoe verdacht ende beclaecht zijnde. In den eersten Gerrit Dircksz. voorsz. deur seeckere ínterrogatorium bij Com. ponssen vuyt den naem zijner moeder hem overgelevert, gevraecht zijnde oft gebeurt ofte geschiet soude wesen, dat hij eertijts omtrent vijftien ofte sestien jaeren geleden, geclaecht soude hebben tegens mr. pons adriaensz. als dat zijn volck geen botter en consten karnen doen Anna grotens tot sijnent dienstmaaecht was, waarop mr. pons voersz. geseyt soude hebben, welaen daer weet ick raedt toe om u daer wederom an te helpen ende off mr pons doen terstondt thuys ging ende haelden etlicke boecken ende doer een weynich in gelezen hebbende int achterhuys van gerrit dircksz. voersz. wederom gerrit dircksz. voersz. in zijn genot soude geholpen hebben, jae dat sijn volck weder botter mochten karnen, verclaerde gerrit voersz. van dit alles niette weten ende noch gevraecht zijnde off gerrit voersz. vercalt soude hebben tegen sommige van de gerechte ofte ander volck ende dat mr pons donterteyt moste comen voer die gerechte van Woerden
om die voersz. boecken te thoenen endebij den gerechte doergesien wesende off hij die boecken in presantie van de gerechte moste barnen, verclaerde gerrit voersz. hiervan oeck niet te weten. Ende noch gevraecht sijnde off marrickgen poensen tot hem deposant corteling gecomen is om een bootscap ende dat hij deposant mit sijn huysvrouw marrichtten voersz. bij de cop gevaat hebben ende hebben haer gedwongen te gaen int afterhuys om al sijn beesten te segenen, verclaerde gerrit voorsz. oeck daervan nyet te weten. Ende dirck gerritsz. voorsz. ghevraecht in forme alsvoren off hij in een tijt van drie ofte vier weecken mit sijn huysvrou ofte langer geseten heeft bij die vuere tsijnen huysse ende dat daer gecomen is een grote swarte carte sitten tusschen sijn beenen ofte besijden sijn beenen ende wat hij riep dat die catte niet en woudt wechloopen, nemende ten lesten een tanghe slaende die catte nouwelickx en conste ontlopen ende of hij deposant geseyt heeft tegenssijn huysvrou, nu sal ik morgen wel besien wat mothoere dat dit geweest ís, ofte marrichgen poenssen geweest is, die ghij niet gaern en siet ende off sij sanderen daechs gegaen soude wesen tot marrichgen voersz. in huis om te sien ofte sij daer geweest waere te weten die catte ende soude haer gevonden hebben sieck te bedde leggen en blau geslagen, heeft dirck gerríts verclaert hiervan niet te weten. Ende is heynrich cornelise mede gevraecht sijnde off hij onlanx geleden gesien heeft dewijl hij stond ende dorsten haever ten huysze van marrichgen ponssen, dat marrichgen voersz. gekomen is bij hem uyt 'tvoorhuys int achterhuys ende greep den bessem tusschen haer beenen endedaerop rijdende off sij daermede doer tachterhuys om hoog gevlogen, verclaerde heynrich cornelisz. hiervan oick nyet te weten ende wat men schuldich is in alle gerechtige saeken tuychenis der waerheyt te geven bij sunder als men des versocht wort, soo hebben wij schoudt ende fop dircks soepen voersz. over ons selven ende mede ter begeerte van herman jansz. scepen, die op deze tyt geen zegel en gebruict over deze onderteekent elx onse zegel op spatie van desen gedrukt tot een oirconde van pt geentvoersz. is.
Actum den XVfebrueary ae XVe drie en tachtich in demisse van mij fop Dirck. (15februari 1583)