NV De Heerlijkheid Sterksel
Heemkronijk jaar:1964, jaargang:3, nummer:7, blz.152 -156
N.V.De Heerlijkheid Sterksel
door: A.v.Oirschot
Omstreeks 1914 wilde de familie Pompen, die de heerlijkheid Sterksel in september 1796 had gekocht van de abdij van Averbode, dit dorp met al zijn bezittingen van de hand doen. Er deed zich toen ook een prachtige gelegenheid voor, omdat in die tijd een soort ontginningskoorts over Noord-Brabant woei, terwijl er bovendien nogal wat mensen waren, die een goede geldbelegging zochten. Via Mr.Dr. J.v.Best, die nog in familierelatie stond met de Pompens, kwam het geheel in handen van een N.V. "De Heerlijkheid Sterksel", speciaal hiervoor opgericht, die de oude heerlijkheid zou gaan exploiteren.
Men had plannen genoeg: Sterksel leende zich bijzonder goed voor een rustoord, waar de stille recreatie ideaal beoefend zou kunnen worden. Men dacht dan ook aan een luxueus hotel, aan enkele villa's, terwijl men daarnaast de ontginning ter hand zou kunnen nemen. Er moest een kanaal komen, er moesten wegen en lanen worden aangelegd, bossen worden gerooid en ontginningen begonnen.
Gekocht voor f. 300.000,-
Het grootste project, dat in Noord-Brabant nogal opzien baarde, werd gefinancierd door de Hanze-Bank en met eigen kapitaal.
De N.V."De Heerlijkheid Sterksel", maatschappij tot exploitatie van grondbezit te Sterksel, dat ook het landgoed Hugten bezat, had verder nog grond onder de gemeente Maarheeze, Heeze en Someren. Toen de N.V. begon was het hog gemeente Soerendonk, later werd Sterksel gemeente Maarheeze.
In 1915 kwam het tot een waardebepaling van het landgoed “Heerlijkheid Sterksel" door de heer M.v.d. Broek, directeur van de Kath.Landbouw-Winterschool te Boxtel. Tot de eigendommen behoorden een kapel met begraafplaats, een herenhuis, een jachthuis en zestien boerderijen. Aan gronden bezat de N.V. ruim 89 ha. bouwland; 30 ha. grasland, 43 ha. natuur- wei; 90 ha. broekgronden, 120 ha. zandverstuivingen, 380 ha. hoge heide, 360 ha middelhoge heide, 2 wegen en waterleidingen, 324 ha. ondergrond van bossen. De totale waarde van de gronden werd geraamd op f. 220.900.- en die der bossen op f. 106.900,- De totale waarde der bezittingen kwam op f 347.800,- een taxatie, die toen door de taxateur zelf als "veeleer te laag" werd beschouwd.
De N.V.had het geheel gekocht voor f. 300.000.- (En Pompen had het in 1798, volgens bepaalde bronnen, gekocht voor f. 10.000.-). Uit een nadere omsohrijving blijkt, dat er 1641.36.88 ha. onder de gemeente Soerendonk, 18.73.00 ha. onder de gemeente Leende en 2.38.12 onder de gemeente Heeze gelegen was
EEN EXCURSIE.
Een aardige brief uit 1915 aan de N.V. de Heerlijkheid Sterksel zegt nog iets over een excursie. "Veel hadden wij over deze ontginning gehoord, zooals gewoonlijk meer kwaad dan goed. Zelf ontginners zijnde en allen met veel liefhebberij, vroegen wij belet. Dadelijk kregen we antwoord:
"Van harte Welkom". Vrijdag 30 Juni ll. trokken wij vroeg van huis en vonden den directeur, den heer Willems, aan het kleine doch nette station Sterksel.
Alles te beschrijven van hetgeen wij gezien en geleerd hebben zou te veel plaats innemen. Aan hen, die ontginnen of van plan zijn dit te doen en ook vooral aan hen, die graag cretiseeren, dit: gaat eens zien en oordeelt dan. Het is een stout stuk werk, breed opgevat, dat echter onder deskundige leiding van den directeur slagen moet. Een kleine 200 tal werklieden verdienen er een goed loon, de bodem tot nu toe voor het grootste gedeelte renteloos, wordt herschapen in wei- en bouwland. Vennen van 70 a 80 ha. water, drooggelegd en de plaats Sterksel, slapende en tot nu toe aan velen onbekend, wordt wakker geschud. Er komt leven naast nijverheid.
Waar tot nu toe de heidebloem, hoe schoon en schilderachtig op onafzienbare velden bloeide, komen nu door ontginning, door energie en kennis, korenvelden en vruchtbare weiden.
Een nationaal werk, dat honderden ten goede moet komen wordt in Sterksel gedaan en onder dank voor de ontvangst en voor den leerrijken dag wenschen wij deze ontginning gaarne het te verwachten succes, wat niet kan uitblijven. H.B."
Het liep de eerste jaren geweldig goed. Sterksel trok tal van nieuwe bewoners aan, die er goed verdienden aan de nieuwe werken. In die tijd, 1916, werd de heerlijkheid zelfs een zelfstandige parochie, nadat het al eeuwen kerkelijk aan Maarheeze gebonden was.
Uit het voorstel tot wijziging der statuten van de N.V. De Heerlijkheid Sterksel, uit october 1918, blijkt dat het kapitaal der vennootschap f. 1.760.000.- bedroeg.
De president van de Raad van Beheer was toen M.G.Bervoets; de secretaris W.R.C.Pessers; de president van de Raad van Commissarissen was M.A.Völker; secretaris F,Twaalfhoven.
LIKWIDATIE.
Toen kwam in de twintiger jaren plotseling de klap. De Hanzebank ging in 1923 failliet. Het gevolg was, dat de N.V. meegesleurd werd, ook bankroet ging en gelikwideerd moest worden. In 1925 Kwam het tot een publieke verkoping van de Heerligkheid "Sterksel en het landgoed Hugten gelegen onder de gemeenten Maarheeze, Heeze en Someren, in het Grand Hotel Sterksel, door de notarissen B.H. Lunter te Budel en A.Th.J.Mertens te Geldrop. Voor de dagen der veiling bestond er gelegenheid te logeren in Grand Hotel Sterksel.
Het totaal van de inzet kwam op f. 408.625.-
Het hotel met tuin, vijvers, waterpartij, zwembassin, tennisbaan, moestuin, boomgaard, berken- en dennenbossen en wegen, samen groot ong. 18.11.55 ha. werd gekocht door de Witte Paters van St.Charles te Boxtel.
Het hotel bevatte beneden een entree, een gang, een grote eetzaal, een conversatiezaal, een kantoor, een cafezaal, een keuken en een trappehal. Boven op de eerste etage bevonden zich 12 kamers en 2 badkamers. Op de tweede etage 10 kamers en ruime zolders. Het gebouw was geheel onderkelderd, voorzien van electrisch licht, waterleiding en vele W.C.s - zo luidde de aanprijzing.
Gelegen in een aangename, rustige en boschrijke omgeving leent het zich uitstekend tot sanatorium of klooster, zelfs met flinke oommuniteit." Het geheel ging weg voor f. 15.000.-
De paters gingen het hotel meteen verbouwen; er werden aan beide kanten vleugels aan gezet; er kwamen bijgebouwen en een zusterhuis bij plus een kapel. In 1926 werd hier al begonnen met St.Pauluscollege.
Daarnaast was er een verplegingshuis voor epileptici, Providentia, waarmee de broeders van mgr. Savelberg begonnen waren. De N.V.De Heerlijkheid Sterksel had deze Stichting in 1920 aan grond geholpen. Tussen 1923 en 1927 was Providentia afgebouwd, al werd deze instelling later, (o.m. in 1937 en 1957) belangrijk uitgebreid.
De gronden van de voormalige N.V.De heerlijkheid kwamen in handen van landbouwers uit alle provincies, met uitzondering van Zeeland en Groningen. Zo werd Sterksel opnieuw een vrijheid voor velen.
Er wonen nu ongeveer 175 gezinnen; in totaal ongeveer 1500 inwoners.
BRONNEN
Mededelingen van de heer A.Verhoeven te Tilburg, van wie ik ook de volgende stukken gekregen heb. Waardebepaling van het Landgoed "Heerlijkheid Sterksel" 1915; Excursie N.V.De Heerlijkheid Sterksel; Voorstel tot wijziging der Statuten H.V.De Heerlijkheid S.; Veilingboek van de Heerlijkheid Sterksel en Landgoed Hugten 1925.
Vgl. ook S.H.Winkelmolen: Sterksel, in Budel en Cranendonk, voorheen en thans, 1961.