Feestelijke vernieuwing en de Brabantse dag

Heemkronijk jaar:1992, jaargang:31, nummer:3, pag:128 -131

FEESTELIJKE VERNIEUWING EN DE BRABANTSE DAG

door: J.J.F. de Waal

 

Over de viering van naoorlogse openbare feesten in ons land is vorig jaar een publikatie verschenen (1). Het betreft een bundel artikelen, samengesteld na een in 1988 gehouden werkcollege over Feest en Ritueel in Nederland in het Antropologisch-Sociologisch Centrum van de Universiteit van Amsterdam. Deze bundel bevat bijdragen van vier auteurs, waarin de vraag of er in de laatste decennia sprake is van een nieuwe ritualisering wordt getoetst aan drie zeer verschillende vieringen: de Stille Tocht in Overveen, het 1 april-feest in Brielle en de Brabantse Dag in Heeze.

De bijdrage over de Brabantse Dag werd geschreven door Yvon Caris (2). Zij is afkomstig uit de buurt van Heeze en zegt het feest altijd zeer boeiend en indrukwekkend te hebben gevonden. Zij geeft een beschrijving van de viering en de ontwikkeling van de Brabantse Dag vanaf het begin in 1958 tot en met 1988 en verschaft bovendien inzicht in een aantal specifieke aspecten van het feest; daaruit blijkt dat het ontstaan en de ontwikkeling van de Brabantse Dag alsook de functie die het evenement in de plaatselijke gemeenschap vervult, ingepast kunnen worden binnen het kader van bredere maatschappelijke ontwikkelingen in het naoorlogse Nederland, zoals industrialisatie, migratie, ontzuiling. Volgens de auteur bood het feest in de behandelde periode voor de deelnemers de mogelijkheid om tijdelijk uit de alledaagse structuur van de dorpssamenleving te stappen en op te gaan in een "andere" wereld, terwijl ook een stuk cultuur en traditie werd overgebracht. De Brabantse Dag was in die dertig jaren verbonden met de identiteit van de betrokkenen, die tijdens het feest de kans kregen om deze identiteit te manifesteren en vorm te geven. Het belangrijkste is volgens Caris dat de viering van de Brabantse Dag in het Heezer gemeenschapsleven is geïntegreerd. Zij concludeert dat het feest in de beschreven periode het gemeenschapsgevoel en de onderlinge solidariteit binnen het dorp aanzienlijk heeft bevorderd.

In de eerste bijdrage van de bundel signaleert Jeremy Boissevain na de laatste wereldoorlog in binnen- en buitenland een groeiende populariteit van bepaalde traditionele feesten en een opbloei van volstrekt nieuwe (3). Om de vraag hoe en waarom feesten van inhoud, organisatie en betekenis veranderen, te kunnen beantwoorden, vergelijkt hij de drie genoemde nieuwe Nederlandse feesten met elkaar. Boissevain stelt onder meer vast dat de organisatie van de Brabantse Dag in Heeze steeds strakker en professioneler is geworden. Het feest heeft zich in dertig jaar dynamisch ontwikkeld van een eendagsgebeuren tot een evenement dat tien dagen duurt, met een scala aan attracties die tienduizenden toeschouwers trekken, waarvoor zelfs extra treinen ingezet moeten worden.

 

Hoewel de Brabantse Dag uitgroeide tot een trekpleister voor toeristen, is het ook een eigen feest voor de dorpelingen gebleven. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de viering van het 1 april-feest in Brielle, waar de laatste jaren steeds minder Briellenaren genegen zijn zich in kostuum te steken en mee te doen aan het formele spel. Boissevain geeft de volgende verklaring voor het feit waarom de belangstelling onder de deelnemers van het jaarlijkse feest in Brielle terugloopt en in Heeze niet:

"Mijns inziens hangt dat samen met twee factoren. De eerste is dat in Brielle het feest draait om een echte historische gebeurtenis waarvan de viering, zij het in gewijzigde vorm, een traditioneel evenement was. De autochtonen zijn opgegroeid met het besef dat de viering traditioneel is en hebben enige ideeën van horen-zeggen over hoe het gevierd dient te worden. Het opleggen van een strak omlijnd en, vooral, rigoureus geregisseerd scenario, het openstellen van het dorp voor horden "marskramers" van binnen en buiten, paste daar niet bij. Nu draait een deel van het volk het georganiseerde feest daarom de rug toe en leeft zich uit in een andere interpretatie van de feestviering via de straatfeestjes.

In Heeze daarentegen, is het thema van het jaarfeest van het begin af een verzinsel geweest, eerst van een plaatselijke en daarna een regionale elite. De deelnemers hadden geen ander idee over hoe het feest gevierd diende te worden, want het thema veranderde van jaar tot jaar en was van meet af aan duidelijk in handen van een organiserend comité van de plaatselijke en regionale zwaar-gewichten. Er bestond dus geen alternatief model voor hoe het feest gevierd diende te worden omdat het een verzinsel was. Verandering van thema en, deels, vorm is een onderdeel van de spelregels en het onderliggende scenario in Heeze."

Deze conclusie van Boissevain is interessant en aannemelijk. Ik vraag me slechts af of zijn opmerkingen over de betrokkenheid van de plaatselijke en regionale elite of zwaargewichten bij de Brabantse Dag (wie hij daar ook mee bedoelt) niet overdreven zijn. Er zitten leden in het organiserend comité die zich bepaald niet tot zo'n elite rekenen. Volgens Caris had de Stichting Brabantse Dag in 1988 bijvoorbeeld een 12-koppig bestuur, waarvan de leden op een na allen in Heeze woonden, terwijl een van hen bovendien tegelijk wagenbouwer was.

Het is aardig dat het P.J. Meertens-Instituut in deze bundel de aandacht heeft willen vestigen op de viering van de Brabantse Dag. De publikatie zal veel leden van onze heemkundekring die het jaarlijks terugkerende feest in Heeze terecht een warm hart toedragen, aanspreken. Zij vinden hier hun beleving van het feest geanalyseerd en toegelicht. Hun affiniteit met de Brabantse Dag blijkt goed te kunnen worden verklaard.

 

Noten

(1)       J. Boissevain (red.), Feestelijke vernieuwing in Nederland? (Amsterdam 1991). Cahiers van het PJ. Meertens-Instituut, nr. 3. ISBN 90-70389-27-4; 59 blz.; ill. Prijs: fl. 14,50.

(2)       Y. Caris, "Brabantse Dag te Heeze". In: J. Boissevain,  (zie noot 1), blz. 41-59.

(3)        J. Boissevain, "Nieuwe feesten: ritueel, spel en identiteit". In: J. Boissevain,  (zie noot 1), blz. 1-14.

Ga terug