Wat draagt heemkundebeoefening bij tot iemands positiebepaling in de samenleving?

Heemkronijk jaar:1992, jaargang:31, nummer:1/2, pag:23

WAT DRAAGT HEEMKUNDEBEOEFENING BIJ TOT IEMANDS POSITIE-BEPALING IN DE SAMENLEVING?

door: J.A. Hendrikx

 

Vragen naar de zin van heemkundebeoefening voert al snel naar de maatschappelijke betekenis ervan; sterker nog: men kan zich afvragen wat heemkundebeoefening bijdraagt tot iemands positiebepaling in de samenleving.

Deze uitdagende vraag, die mij is voorgelegd, heeft de hierna volgende beschouwing uitgelokt.

In mijn visie wordt de positiebepaling van iedereen in de samenleving in hoge mate bepaald door zijn geaardheid en de maatschappelijke situatie, waarin hij verkeert. Geaardheid uit zich via karakter en begaafdheid: ieder mens bezit een eindeloos variabele mengeling aan ingeboren eigenschappen, die naar mijn stellige overtuiging reeds bij voorbaat in hoge mate zijn lot bepalen. Iemands leven is in principe de voltrekking van wat in de kiem reeds aanwezig was.

Dat neemt niet weg dat de maatschappelijke omstandigheden waarin ieder mens opgroeit, van grote invloed zijn op de wijze waarop deze voltrekking plaatsvindt. Iemand met een grote, muzikale begaafdheid kon zich gedurende de 17e en 18e eeuw in het stedelijke milieu van Europa ontwikkelen tot een wereldberoemde componist; leefde hij in de tijd daarvoor of groeide hij op in een arm boerengezin, dan waren zijn ontplooiingskansen veel geringer: dan bracht hij het in de meeste gevallen hoogstens tot dorpsmuzikant. Kennelijk hebben de maat-schappelijke omstandigheden vrouwen tot op de dag van vandaag in zo'n nadelige positie geplaatst, dat zij in de rangen van beroemde componisten vrijwel ontbreken.

Geaardheid en maatschappelijke omstandigheden bepalen dus gedurende het hele leven van ieder mens zijn voortdurend verande-rende positie ten opzichte van de samenleving, die hem omringt. Deels heeft hij het in zijn macht zelf die positie te bepalen, deels wordt die positie voor hem bepaald.

Wat kan heemkundebeoefening hieraan bijdragen?

Ik ga ervan uit, dat heemkundebeoefening een bijdrage kan leveren tot een beter begrip van de culturele omgeving waarin iemand leeft. Het basisbestanddeel wordt in mijn persoonlijke beleving daarbij verschaft door het grote scala aan vormen van geschiedbeoefening: het bodemarchief geeft inzicht in de ontwikkeling van alle tijden; de geschreven documenten verrijken vanaf de oudste culturen dit inzicht sedert ongeveer 6000 jaar. Aldus vormt de grote erfenis aan voortbrengselen uit het verleden, die ons is nagelaten, een rijke getuigenis van de wortels van onze cultuur. Ook wijzelf zijn een voortbrengsel van het verleden en als zodanig het bestuderen waard.

Over het algemeen zal inzicht in onze geschiedenis en cultuur ons helpen, een sneller en beter antwoord te vinden op de kleine en grote vragen van onze tijd. Om bij de Nederlanders te beginnen: waarom zijn wij in sommige opzichten toleranter, gematigder, maar ook zo schoolmeesterachtig en krentenwegerig in vergelijking met de ons omringende volkeren? Waarom verschillen Noord-Nederlanders in zoveel opzichten van Zuid-Nederlanders? Waar komt onze bijzondere waterstaatsgeschiedenis vandaan? Waarom dragen onze voetballers oranje kielen?

 

 

Deze vragen zijn beter en nauwkeuriger te beantwoorden, naarmate we meer inzicht hebben in de voorgeschiedenis, die tenslotte dit alles heeft voortgebracht. De Nederlandse staat en zijn maatschappij zijn het produkt van een fantastisch scala van in elkaar grijpende omstandigheden en gebeurtenissen: een moerassige delta, waarin het water altijd een rol heeft gespeeld: de Friezen, die als een van de weinige vroeg-Europese stammen nooit uit hun stamland zijn verdwenen, omdat ze aan hun bijzondere biotoop waren gebonden. Het rivierengebied, dat daarentegen steeds doorgangsoord is geweest en twistappel van Romeinen, Bataven, Frankische koningen, Vikingen, hertogen en graven. Het veengebied, dat bepalend is geweest voor de Vlaamse en later Hollandse hegemonie, handel, scheepvaart en verstedelijking.

Het rijk van Karel de Vijfde, dat zo vreemd in elkaar zat, dat Holland daar wel een aparte positie in moest gaan innemen, maar bovendien door een reeks van toevallen is gedreven tot een vroeg-democra-tische bestuursvorm, die in de tijd dat er overal koninkrijken waren, uit een republiek bestond en koninkrijk is geworden na de Franse revolutie. Die heeft op zijn beurt nu juist de grondslag gelegd voor de constitutioneel-democratische staatsvorm, die bijna overal de monarchen heeft verdreven met uitzondering van die landen in Noordwest-Europa, waar autocratische staatsvormen nooit echt vaste grond aan de voet hebben gekregen. Daar zijn de koningen nu juist gebleven.

Inzicht in dit alles zal louterend werken op iemands maatschappelijke positiebepaling, voor zover hij daar tenminste greep op heeft: elke ideologie, elke neiging tot polarisatie zal erdoor worden gerelativeerd en afgezwakt.

We kunnen eerder gaan inzien waar sommige bedreigingen van ons bestaan vandaan komen en we zullen ook eerder inzien hoe betrekkelijk die bedreigingen zijn. We kunnen misschien een betere visie ontwikkelen ten opzichte van complexe vragen van onze tijd: de vijand, die steeds minder van buitenaf komt en daarentegen steeds minder herkenbaar in ons midden leeft. De mondiale verhouding arm-rijk en machtig-onmachtig, die ons steeds meer ter verantwoor-ding roept. De noodzaak van een verantwoord bestuur en beheer van onze planeet, dat boven-nationaal moet worden geregeld. Weten-schapsbeoefening in het algemeen zal voortdurend van groot belang zijn om ons tijdig te helpen onze positie op een verantwoorde wijze te bepalen en heemkundebeoefening is daar een interessant onderdeel van.

Ga terug