Een middeleeuws zegelstempel van de priorij van Hooidonk

Heemkronijk jaar:1994, jaargang:33, nummer:2, pag:65 -70

EEN MIDDELEEUWS ZEGELSTEMPEL VAN DE PRIORIJ VAN HOOIDONK UIT GENOEN- HUIS TE GELDROP

door: Nico Arts

In maart 1989 werd door Marc van der Aa, lid van de Archeologische Werkgroep Eindhoven, op een ontgronde akker bij het gehucht Genoenhuis te Geldrop een metalen voorwerp gevonden. De vondst werd gedaan met behulp van een metaaldetector en was tijdens het vinden onherkenbaar vanwege een dikke laag groen aankoeksel. Na deskundige reiniging door de vinder bleek het om een gaaf bewaard ovaalvormig bronzen zegelstempel te gaan dat afkomstig is van de voormalige priorij van Hooidonk bij Nederwetten (gem. Nuenen), het oudste vrouwenklooster in de Meierij van 's-Hertogenbosch.

Hooidonk

Ongeveer 8 km ten noorden van het middeleeuwse stadsgebied van Eindhoven ligt tussen de dorpen Nederwetten en Breugel een door de Dommel omsloten kunstmatige verhoging. Op deze plaats werd in 1146 het adellijk vrouwenklooster Hooidonk gesticht. De stichting zou hebben plaatsgevonden voor de drie dochters van de heer van Stakenborch, een telg uit de adellijke familie De Roovere van Rode. Hooidonk heeft gedurende ruim vijf eeuwen, tot in 1650, bestaan. Van dit augustines-senklooster zijn geen afbeeldingen bekend en het kloosterarchief is grotendeels verloren. De geschiedenis van Hooidonk is daardoor moeilijk te reconstrueren. Bekend van Hooidonk is het Bloedwonder dat daar in de 13e eeuw zou hebben plaatsgevonden tijdens een test voor de echtheid van op Hooidonk bewaarde houtsplinters van het Heilig Kruis. Hooidonk is daardoor langdurig een bedevaartplaats geweest, een status die in 1953 opnieuw werd ingevoerd. Ook is bekend dat het klooster een aanzienlijk goederenbezit had en dat de bewoners - niettegenstaande de kloostergeloften - ook persoonlijk bezittingen kenden.

Bij de vrede van Münster in 1648 werd bepaald dat de vrouwenkloosters in de Bossche Meierij mochten blijven bestaan maar dat het verboden was nog nieuwe vrouwen aan te nemen. De kloosters waren dus gedoemd uit te sterven. Voor twee kloosters werd een uitzondering gemaakt, namelijk de priorij van Hooidonk en het klooster Binderen bij Helmond. Vermoedelijk gebeurde dat om het aanzienlijke goederenbezit van deze kloosters te confiskeren. Het klooster werd verkocht aan de protestantse jonkheer Cornelis Proeningh van Deventer, de kwartier-schout van Peel- land. Zijn nazaten bewoonden het voormalige klooster tot in 1734. In dat jaar werd het weer verkocht; vermoedelijk zijn de voormalige kloostergebouwen kort na 1785 afgebroken, want in 1799 resteren alleen nog ruïnes.

Tot op de dag van vandaag bevindt zich op het kloosterterrein nog een sterk vervallen bakstenen tongewelf. Op de plaats van een van de kloostergebouwen staat nu een huis, vroeger een boerderij. In de vroegere stal bevindt zich een fraai gebeeldhouwde eiken moerbalk uit het begin van de 16e eeuw. In de buitengevel is nog een 16e-eeuwse haardsteen te vinden. Ook zijn van het terrein tal van archeologische vondsten bekend waarvan de keramiek ondubbelzinnig wijst op welgestelde gebruikers. Dit - en ook het zegelstempel - zijn vrijwel de enige overblijf-selen van de middeleeuwse priorij.

Het zegelstempel

Het zegelstempel heeft afmetingen van 57 x 31 mm, in het midden be- draagt de dikte 4 mm. Het is geheel compleet, de enige beschadiging is een door corrosie ontstaan putje op de achterkant. Het heeft de beeltenis van St.-Jan Evangelist met het randschrift SIGILL:PRIO RIS:IN HODVNC ( = dit is het zegel van de prior van Hooidonk).(1)  

Voor de datering van het zegelstempel is vergeleken met afdrukken van zegels aan en op archiefstukken. Van de priorij van Hooidonk zijn slechts vier afdrukken gevonden waarvan er drie bewaard zijn gebleven. De oudste hangt aan een oorkonde van 9 september 1242 waarin door de abt van 's-Hertogenrade (Rolduc) en de prior van Hooidonk, Theodericus genaamd, een tiende in Someren wordt verkocht aan de abdij van Postel. Behalve die van Hooidonk hangt aan deze oorkonde ook het zegel van de abt van ’s-Hertogenrade.(2)  

Een tweede zegel van Hooidonk zal hebben gehangen aan een in het Rijksarchief te Brussel bewaarde oorkonde uit 1292. Helaas is dit zegel verloren gegaan. In die oorkonde is sprake van weldaden van de St.-Geertrui-abdij te Leuven ten gunste van de priorij van Hooidonk.(3)  

De derde hangt aan een akte van 24 (juli?) 1606 waarop de beeltenis van Johannes en daaronder het familiewapen van Elisabeth van Steenhuys, priorin van Hooidonk (1593-ca. 1610) met als randschrift + S JOHANNES + H + EVANGELISTA Ao 1593.(4)  In die akte wordt door de nonnen van Hooidonk een nieuwe rector voor de kerk van Aalst voorgedragen.