Het "Jan Deckershuis" in Heeze
Heemkronijk jaar:1988, jaargang:27, nummer:4, pag:110 -120
HET "JAN DECKERSHUIS" IN HEEZE
door: Guusje Veldhuizen
HET HUIS MET DE SCHONE VOORSCHOOT
Verrast en opgelucht was menig Heezenaar, toen op een goede voorjaarsdag in 1988 het voormalig "schoolhuis" (1) in de steigers werd gezet.
Een facelift voor een honderdjarige!
Vooral na de stormachtige sloopgolf, die een groot stuk van het oude centrum van Heeze in korte tijd volkomen van aanzien veranderde, was het een verademende en geruststellende gedachte, dat toch niet alles wat scheef, krom en gescheurd was, tegen de vlakte ging.
Enige tijd geleden zette de Gemeente Heeze, eigenaar van de in verval geraakte woning, haar op de Gemeentelijke Monumentenlijst en met vereende krachten van architekt Versleeuwen, aannemer Frans van Bree uit Someren en de familie Jak, de nieuwe eigenaar, werd het oude doch unieke huis vakkundig en met grote zorg voor het oorspronkelijk ontwerp gerestaureerd, en waar nodig gemoderniseerd.
Binnen drie en een halve maand stond er een dijk van een huis, met een buitenlengte van 14.20 m., een diepte van 9.10 m. een hoogte (tot de onderkant der ribben) van 3.70 m. Een ruim solide huis, funktioneel en zonder franje, maar 'met een schone voorschoot.' Dit poëtisch vakjargon is afkomstig van architekt Versleeuwen en betekent niets meer of minder dan dat het huis zich duidelijk onderscheidt van andere woningen in de naaste omgeving; niet alleen qua vormgeving of stijl, maar ook door de degelijke konstruktie. De voorgevel was gevoegd met snijvoegen, wat kostbaarder was dan de gangbare wijze van voegen, zoals aan de zijgevel werd toegepast.
De voorgevel bestond uit een anderhalve steens dikke muur van 33 cm, waarin T-ramen waren aangebracht, terwijl de zijgevel werd opgetrokken met een eensteens muur.
HET HUIS VAN BINNEN
De voordeur alleen al was de moeite waard. In het bestek staat hierover:
“In den voorgevel eene buitendeur hoog in den dag 3.40 m. breed in den dag 1.08 m. De deur afhangen aan vier kraalkanieren en sluiten met twee schuiven en slot ter waarde van f 4,-. In de deur van de voorgevel geslagen ijzeren panelen waarachter deurtjes, welke worden afgehangen aan koperen kanieren en gesloten met koperen schuifjes.”
De schuiframen werden voorzien van gegoten ijzeren tegenwichten, rolkasten met sterk touw. Achter de voordeur, een lange gang met “eene vloer van Gentsche tegels, kostende te Gent 5 francs per m2.” Rechts van de gang aan de voorkant lag de 'goei kamer' en links de huiskamer, beide voorzien van een marmeren schoorsteenmantel, van 42 gulden per stuk, ingebouwde kasten en houten vloeren. Achter de 'zondagse kamer' bevond zich een grote woonkeuken, met uiteraard een schouw boven het kolenfornuis, “een pomp van solied blank ijzerwerk met koperen uitloop en ballen”, en een aanrecht van zwaar vurenhout, bedekt met zink; in totaal werden er twee vierkante meter witte tegels gelegd. Natuurlijk was er een grote kelder met een vloer van twee lagen vlakke Waalklinkers en “eene laag beste roode plavuizen”. De aannemer werd geacht de kelder geheel waterdicht op te leveren!
Achter de keuken was een bijkeuken, een stal en een 'privaat' ondergebracht in een lager bijgebouwtje. Het belangrijkste vertrek was waarschijnlijk de grote werkkamer van de meester zelf, gelegen achter de woonkamer, waarin ongetwijfeld een groot eikehouten bureau om aan te werken en te studeren en waar hij de leerlingen ontving voor de Franse les of andere bijlessen. Hierachter bevond zich nog eens een ruime veranda.
De bovenverdieping telde drie flinke slaapkamers en twee zolders om de was te mangelen en het fruit te drogen.
HET EERSTE GEZIN IN HET NIEUWE HUIS
Het jonge gezin van de bovenmeester dat in de zomer van 1887 vanuit zijn bouwvallige huisje in deze ruime zonnige woning trok, zal de koning te rijk geweest zijn. Het gezin Deckers bestond uit de 35-jarige vader Jan, die vijf jaar eerder door de gemeente Heeze was aangesteld als onderwijzer van de openbare lagere school. Zijn vier jaar jongere hoog-zwangere vrouw Anna Catharina Francisca de Brieder en hun twee kleine kinderen: de zesjarige Catharina en de vierjarige peuter Laurentius Nicolaus. De eerste baby die in het nieuwe huis geboren werd, was de zoon Johannes Hubertus Franciscus op 3 januari 1888. De moeder van mevrouw Deckers woonde bij het gezin in: de weduwe van Nicolaas de Brieder, Catharina Krol. Zij overleed in dat huis in 1896.
Laurentius zou later hoog op de maatschappelijke ladder klimmen. Op 21-jarige leeftijd was hij al adjunkt-inspekteur van de Coöperatieve Centrale Boerenleenbank van Eindhoven. Van 1929 tot 1935 bekleedde hij de post van Minister van Defensie, waarna hij nog eens twee jaar Zijne Excellentie was op het ministerie van Landbouw en Visserij.
De gemeente Heeze was natuurlijk zeer trots op deze "grote zoon". Ze benoemde hem in de jaren dertig tot ereburger en onderstreepte dit door de toenmalige Eimerikstraat - Zuid te vernoemen naar zijn vader, Jan Deckers.
In het boekje "Heeze een Heerlijkheid in Brabant”, uitgegeven door onze heemkundekring in 1963, schrijft de voornoemde ereburger enkele jeugdherinneringen, o.a. over de tuin van de onderwijzerswoning.
HET GEZIN DECKERS VERLAAT DE WONING
Na ruim 25 jaar in het "Schoolhuis" te hebben gewoond, neemt Jan Deckers zelf ontslag. Eén van de redenen die tot zijn ontslagaanvrage heeft geleid, dateert nog uit zijn beginperiode. Bij zijn aanstelling in 1882 als hoofd der school waren er drie onderwijzers aan de school verbonden, wat volgens Deckers onvoldoende was. Meermalen had hij aangedrongen op de benoeming van een vierde kracht Maar het gemeentebestuur wilde er niet van weten. Toen in 1906 een nieuwe onderwijzer moest worden aangesteld, had een zoon van hem, Jo Deckers zich als sollicitant gemeld. In de notulen van de raad lezen we daarover: . . . “daar men hierin de omstandigheden verkeert, dat en toch moeilijk buiten deze persoon een benoeming zou kunnen geschieden...”.
Deze benoeming, die ten onrechte niet van harte was, zegt iets over de verhouding tussen de burgemeester en Deckers. Wie was die dan zó slecht? Zijn zoon, Dr. L.N. Deckers, zei hierover: “Van een moeilijke verhouding met de gemeenteraad weet ik niets, wel dat de verhouding van mijn vader tot burgemeester Strijbosch stroef was.”
Deckers was zeer gezien in Heeze. In 1907 ging hij van start met een landbouwcursus. Hij was leraar aan de rijks normaalschool te Eindhoven, de kweekschool der Ursulinen te Bergeijk, de hoofdaktecursus in Eindhoven en de kweekschool der Franciscanessen te Oirschot (8).
Hoewel pas achtenvijftig jaar, vroeg hij in 1910 zijn ontslag als hoofd der school. Bij de boerenleenbank kon men zijn aftreden nog tegenhouden, tot hij in 1913 uit Heeze vertrok. Ging hij teleurgesteld weg uit het dorp waar hij zijn beste jaren van zijn leven had doorgebracht?
Hij overleed in 's-Hertogenbosch op 10 juni 1929, 81 jaar oud, maar werd in Heeze begraven.
NIEUWE BEWONERS IN HET “SCHOOLHUIS”
De opvolger van Jan Deckers als hoofd der school was de Geldroppenaar Johannes Vreede en derhalve mochten hij en zijn gezin gaan wonen in de huurvrije onderwijzerswoning aan de toen nog geheten Eimerikstraat. Zijn Heezerse vrouw Helena van Kemenade was in verwachting van hun vierde kind. Volgens de overlevering was ook dit gezin zeer gelukkig met het mooie ruime huis, midden in het dorp. Voordien was meester Vreede onderwijzer in Breugel, in die tijd 'n heel eind van huis, waardoor zijn vrouw dikwijls heimwee had naar haar geboortedorp en familie. (Haar zuster was getrouwd met de gemeentesecretaris Gérard van Asten.)
Drie maanden na hun verhuizing werd weer 'n wiegje gevuld, waarin zoontje Wim zijn leven begon. De nu 77-jarige Wim Vreede heeft fijne herinneringen aan zijn geboortehuis:
Omdat in 1927 het Roomsch Katholiek onderwijs werd ingevoerd, werd voor het handjevol protestantse kinderen op een steenworp afstand een nieuw schooltje gebouwd. Hiervoor werd een oude boerderij gesloopt. (Het schoolgebouwtje staat er nog steeds en doet uitstekend dienst als peuterspeelzaal. De letters "O.L. School" zijn nog op de gevel te zien.)
Het oude - doch inmiddels R.K. geworden - schooltje, kreeg de heilige Aloysius als beschermheilige, maar het gebouw bleef eigendom van de gemeente. De consequentie van de gewijzigde verhoudingen was wel dat hoofdonderwijzer Vreede niet meer huurvrij kon wonen. De huur vond hij te hoog; hij liet daarom een ander huis bouwen in de Kapelstraat, (de huidige A.B.N.-Bank) en verliet na ruim 15 jaar de onderwijzerswoning.
DE FAMILIE AERTS
Ondanks het feit dat de woning in de volksmond "Het Jan Deckershuis" of "schoolhuis" bleef heten, was het officieel deze status kwijt. De gemeente schoot in de roos door het pand vervolgens te verhuren aan het grote gezin van de heer en mevrouw Aerts. (9) Deze familie bleef er meer dan 50 jaar in wonen. De negende telg, de voor Heeze bekende Tiny Aerts, medeoprichter van de "Brabantse Dag" vertelt over huis en familie het volgende:
DE RESTAURATIE IN 1988
Allereerst werd de woning, die in de jaren veertig in tweeën was gesplitst, weer opengebroken. In de linkerzijmuur was een tweede voordeur gemaakt, met daarachter een trap. Deur en trap werden verwijderd. De voormalige huiskamer werd hal en garderobe met diepe kasten. Ook een verlaagd nep-plafond van hardboard, dat in de oorlogsjaren was aangebracht, omdat de hoge kamers niet warm te stoken waren, werd natuurlijk gesloopt, zodat de zon weer onbelemmerd door de hoge vensters kan binnenstromen. De weinige ongeschonden Gentsche tegels uit de lange gang liggen behaaglijk genesteld rondom de kachel en voor de marmeren schoorsteen (die van 42 gulden in 1887) in de nog steeds 'goei' kamer.
De woonkeuken werd woonkamer, grenzend aan een keuken die hoort bij deze tijd. Maar voordat het zover was, werd zowat het hele huis opnieuw gebouwd. Nieuwe plafonds en balken en daken en pannen en uitbouwtjes. Met het bestek van 1886 op tafel, kon de originele lijn gevolgd worden.
Tegeltjes, geinige hoek-stootlatjes en een uitgesleten stukje buitenmuur, waaraan vele messen werden gescherpt, zijn de nog zichtbare herinneringen aan vroegere bewoners. De op de draad versleten voordeur werd vervangen door een getrouwe kopie, al zit aan het schuifslot een hoger prijskaartje dan 'n eeuw geleden.
Een groene voordeur met ijzeren panelen en deurtjes en koperen schuifjes: een visitekaartje voor een huis dat in de komende honderd jaar als een rots in de branding schoon staat te wezen in al zijn eenvoud.
NOTEN
(1) Het begrip "schoolhuis" is oud. Het betekende dat in hetzelfde gebouw waar school gehouden werd, ook de schoolmeester woonde, die in vroeger tijden meerdere baantjes er bij had, zoals koster, doodgraver enz. In de "Kronijk" van Hendrik Godefridus van Moorsel wordt vermeld dat "op 4 oktober 1839 de onderwijzer van de Grote Kerk van Heeze, Cornelis van Heuven, aldaar het schoolhuis heeft verlaten, dat zal worden afgebroken en zijne woning heeft genomen in het schoolhuis aan de Kapel.”
(2) Archief Heeze, Notulen raadsvergadering 20 augustus 1886.
(3) Brief Provinciaal Bestuur van Noord-Brabant aan B. en W. van Heeze, 22 dec. 1886.
(4) Anthonius van Bree, geb. te Heeze, 23-04-1828, timmerman, woonde op Ginderover A8, later in de Kapelstraat, overl. te Heeze, 09-10-1904. Gehuwd op 15-06-1861 met Helena Maria Fransen, geb. te Heeze 03-06-1822.
Zijn opvolger was zijn tweede zoon Francis van Bree, geb. te Heeze, 30-01-1865, overl. te Heeze 24-02-1954, geh. met Wilhelmina Scheepers geb. te Heeze 14-10-1868. Francis van Bree bouwde veel huizen en boerderijen in Heeze en omgeving, o.a. het grote huis van de Z.N.A.V. (Zuid-Nederlandse-Aannemers-Vereniging), het huis van Jan Deelen in de Kapelstraat, "Huize Marie Louise" in de Kapelstraat, de woning van Antoon Vullinghs van Thiel en zijn eigen huis met zaak: de Electrische Timmerfabriek en Machinale Houtbewerking, Kapelstraat 84.
(5) Het raadhuis brandde in de nacht van 2 op 3 sept. 1943 geheel af. De ondergrondse had deze brand gesticht om het bevolkingsregister te vernietigen. (Uit: Heeze in oude ansichten, J.H.M. Aerts, Zaltbommel 1971.)
(6) Johannes Wilhelmus Hubertus Deckers, geb. te Ottersum (Limburg), 24-10-1852, overl. te 's-Hertogenbosch, 10-06-1929, begraven te Heeze. Bev.reg. Heeze, nr. 12- fol. 8. Gehuwd met Anna, Catharina, Francisca de Brieder, geb. Amersfoort 14-12-1856.
(7) Architekt Wilhelmus Hendrikus Booms, aannemer en handelaar in bouwmaterialen, geboren en overleden te Eindhoven (1847-1897). Voor de eerste keer geh. met Philomena Stumpers (1850-1893); tweede huwelijk met Maria Helena Kneepkens.
Booms was o.a. de aannemer van de Maria en Brigidakerk in Geldrop in 1888.
(8) J.H.M. Aerts: “Kent U ze nog . . . de Heezenaren". Zaltbommel. 1973. p. 3.
(9) Uit het huwelijk zijn 10 kinderen geboren:
- J.J. Aerts (Jos) te Eindhoven d.d. 18 november 1920
- A.J.L.M. Aerts (Ad) te Eindhoven d.d. 13 juli 1922
- H.P.H.M. Aerts (Henk) te Eindhoven d.d. 21 september 1923 (overleden te Eindhoven 23 september 1944)
- Th.C.H. Aerts (Theo) te Geldrop d.d. 29 januari 1929
- J.H.M. Aerts (Jan) te Geldrop d.d. 22 april 1930
- J.J.M. Aerts (Ans) te Geldrop d.d. 20 juni 1931
- W.M.M. Aerts (Walther) te Heeze d.d. 26 november 1932
- M.C.W.B. Aerts (Mia) te Heeze d.d. 15 februari 1934
- M.C.M. Aerts (Tiny) te Heeze d.d. 19 januari 1936
- C.J.E.M. Aerts (Carla) te Heeze d.d. 14 mei 1937
