De molen in Heeze

Heemkronijk jaar:1983, jaargang:22, nummer:3, blz.90- 95

DE MOLEN IN HEEZE

door: A.F.N. van Asten

Als men vanaf de kerk in Heeze richting Leende wandelt en men de spoorlijn zo'n honderd meter is gepasseerd, ziet men rechts de enige molen die Heeze nog rijk is. Rijk is echter niet het goede woord! Was deze stenen korenmolen met zijn berg van acht meter hoog, eens de trots van ons dorp, nu, in augustus 1983, ligt hij er maar verwaarloosd en afgetakeld bij. Indien er geen hulp komt opdagen, zal Heeze in plaats van een molen rijk te zijn, er weer een armer worden en zal de laatste molen noodgedwongen afgebroken moeten worden.

Zo ver kwam het gelukkig niet. Er is hulp gekomen van de gemeente Heeze. Zij heeft de molen aangekocht, gezorgd dat er subsidie komt en bovenal aan de firma Derks uit Heeze en de molenmaker Adriaens uit Weert opdracht gegeven de molen in zijn oude glorie te herstellen. Intussen zijn de herstelwerkzaamheden reeds begonnen. Nog juist op tijd! Ik geloof wel dat de meeste Heezenaren, ondanks de hoge kosten van restauratie, er blij mee zullen zijn dat hun molen weer opgeknapt gaat worden en zodoende voor Heeze behouden blijft.

De molen die vroeger nooit een naam heeft gedragen, doch sinds Harrie Trouwen erop maalde, Sint Victor wordt genoemd, is rond 1852 te Heeze in opdracht van Jan Frans Pompen uit Sterksel gebouwd.

Johan Vullinghs, uit Boekel afkomstig en in Heeze getrouwd met Antonetta Verhagen, werd als molenmaker en aannemer de bouwer van de molen. Een van zijn zonen Antonius Vincentius werd op 19-07-1859 te Heeze geboren. Er ontstond in 1865 bij de oprichting van de fabriek onder de naam J. Vullinghs & Co een band met Jan Pompen: hij werd compagnon en verleende financiële steun. Om meer over deze molen te weten, ben ik naar de Dienst van het kadaster en de openbare registers, gevestigd te Eindhoven, Vestdijk 9 geweest. Ondanks de tegenvallende hoge kosten die ik moest betalen voor m'n eerste onderzoek, heb ik toch het een en ander kunnen vinden. Er stond zelfs dat ik in 1920 die molen in bezit heb gehad, al was ik toen pas 10 jaar!

Jan Frans Pompen koopt in Heeze diverse stukken grond, o.a. van Roelof Wijffelaars een perceel van 35 aren 10 centiaren gelegen aan de Leenderweg. In 1853 heeft Pompen op een stuk grond van 12 a. 20 ca. een wind- graan en schorsmolen staan en op een stuk van 1 a. 10 ca. een oliemolen.

Op 25-09-1852 komt er een brief bij B en W van Heeze waarin de Minister van Financiën, beschikkend op een ingediend request van J.F.  Pompen te Sterksel, aan hem bovendien vergunning verleent op zijn molen schors te gaan malen. (1) Trouwens, in een brief die Adr. Deelen uit Heeze in 1855 aan de freule schreef, staat te lezen dat Pompen in Heeze een huis wil gaan bouwen bij zijn een paar jaar tevoren gebouwde molen. (2)

Op donderdag 17 juli 1862 des namiddags om 3 uur stond de molen in brand. De brandspuit die in allerijl er naar toe was gegaan, kon niet veel meer blussen. De afgebrande molen bestond sinds tien jaren, de waarde was fl. 10000,- ; hoewel voor fl. 6000,- verzekerd bij Brandwaarborg Mij "Securitas" te Antwerpen was er voor een groter bedrag aan schade. (3) De molen werd weer hersteld en kwam weer in bedrijf. Op 13-06-1868 verkoopt J.F. Pompen de molen. Met als getuigen Johannes Vullings molenmaker en Hendrik Deelen Jan Gerrit zoon, wethouder en landbouwer, beiden wonend te Heeze, verschijnt Heer Joh. Franc. Pompen, grondeigenaar en lid der Prov. Staten, wonend te Sterksel in de gemeente Soerendonk, voor Hendrik M. Freher, notaris in het arrondissement Eindhoven en gevestigd te Heeze.

Jan Frans Pompen verklaart te hebben verkocht bij dezen en in eigendom over te dragen aan Johan George Bastian, molenaar, wonend te Heeze, de welke verklaart in koop aan te nemen:

"Jan Frans Pompen verklaart te hebben verkocht bij dezen en in eigendom over te dragen aan Johan George Bastian, molenaar, wonende te Heeze, de welke verklaart in koop aan te nemen:

-   de helft van 13 roeden en 30 ellen mei wind-graan en runmolen en een erf,

-   en oliemolen en erf gelegen Heeze Sectie C1276 en C1277,

-   en een gedeelte volgens afpaling ter grootte van ongeveer 17 roeden en 10 ellen bouwland, gelegen te Heeze makende deel van 52 roeden 20 ellen bouwland Sectie C1215.”

De koopsom was 1500 gld. en de verkoper verklaart 500 gld. in mindering te hebben ontvangen. (4)

Wie was nu deze Johan George Bastian die in 1868 de molen kocht? Hij blijkt op 01-03-1829 te Asten geboren te zijn als gelijknamige zoon van Johan Georg Bastian, brigadier der kon. marechaussee te Asten en Antonetta Vroomans. Dit gezin Bastian kwam uit Heeze alwaar J.G. Bastian als brigadier der kon. marechaussee te paard, op 26-11-1825 gehuwd was met Antonetta Vroomans. Zij was op 09-04-1803 te Heeze gedoopt als dochter van Peter Michiel Vroomans en Elisabeth van Ham. Een tweelingzuster van Antonet was Mechtildis. Deze Mechtild Vroomans huwde op 13-05-1831 te Heeze met Leonardus Josephus Verbeek afkomstig uit Westerhoven.

Leonard kwam als molenaarsknecht bij Arnoldus Scheepens die molenaar was op de molen van het kasteel; rond 1832 volgde hij Scheepens als molenaar op. Een zoon van Leonard was Josephus Leonardus Verbeek, geboren 29-03-1842 te Heeze en gehuwd met Henrica Deelen dochter van Jan Deelen en Johanna Maria Kolen. Mijn grootvader Antonius van Asten huwde op 24-04-1858 met Johanna Deelen geboren 19-11-1832 en eveneens een dochter van Jan Deelen en Johanna Maria Kolen. Josephus Verbeek geboren 29-03-1842 volgde zijn als molenaar op de molen van de Freule. (5)

Een broer van hem was Theodorus Verbeek geboren vader op 02-09-1832 te Heeze en gehuwd met Christien Dupuis, dochter van de bekende geneesheer Theod. Dupuis en Isabella Maria Paris. Theodorus kwam rond 1870 op de molen te Geldrop. Drie zonen van hem werden molenaar o.a. Dorus Verbeek te Someren-Eind. Het gezin Bastian was vanuit Asten rond 1930 weer terug naar Heeze verhuisd. Ze vestigden zich aldaar in de Kapelstraat naast Leonard Joseph Verbeek, hun zwager, die eveneens in een huis van schoonmoeder Elisabeth van Ham, herbergierster en weduwe van Peter Vroomans woonde. Op 21 juni 1842 brandden beide huizen na blikseminslag af. (6)

Johan George Bastian in 1829 te Asten geboren, kocht dus op 25 juli 1868 de molen van Pompen. Johan George zal het molenaarsvak wel van zijn oom Leonardus Joseph Verbeek geleerd hebben. J.G. Bastian blijkt niet lang in het bezit van de molen geweest te zijn. Of hij al spoedig na 1868 overleed en zijn weduwe of zijn erfgenamen  de molen wegens schulden of om andere redenen moesten verkopen, is nog onbekend.

In de bevolkingsregisters van Heeze is er in elk geval niets over  te vinden. Wel blijkt uit een advertentie in de Meierijsche Courant van 4 maart 1874 dat de molen, na de brand van 1862 weer opgebouwd was, te koop wordt aangeboden. Wie de koper was is me nog onbekend, toch moet dat volgens het verdere verloop van de molengeschiedenis weer Frans Pompen uit Sterksel geweest zijn.

In 1880 werd Godefridus Wijffelaars zoon van Roelof Wijffelaars en Johanna Verhagen, als molenaar genoemd. Hij vertrok 30-05-1880 naar Den Bosch. (7)