Naar aanleiding van de kruisweg in de H.Brigida-Kerk te Geldrop
Heemkronijk jaar:1983, jaargang:22, nummer:1, blz.23- 24
NAAR AANLEIDING VAN DE KRUISWEG IN DE H.BRIGIDA- KERK
TE GELDROP
door: Guusje Veldhuizen
Afwisselend knielen en staan, beurtelings een lijdensepisode overwegen en een couplet van het Stabat Mater zingen, ofwel: de kruisweg bidden . . . iedere katholiek was er vóór de "revolutie" van de jaren zestig mee vertrouwd.
De weg gaan van het Pretorium van Pilatus tot het Heilig Graf . . . ., het moet begonnen zijn in het Jeruzalem van de kruisvaarders. Beschrijvingen van die route in Jeruzalem duiken in de veertiende eeuw in West-Europa op; in de vijftiende eeuw zien we er voor het eerst hier en daar enkele voorstellingen van het lijden van Christus bij.
De voorlopers van de kruisweg zoals wij die kennen, vinden we in de zestiende eeuw nog vooral in vroomheidsboekjes. Eerst rond 17O0 worden de voorstellingen van de veertien "staties", veelal prenten, in de kerken aangebracht.
De kruisweg-devotie komt tot een eerste bloei. Alle staties zijn wel terug te voeren op de H. Schrift, behalve die van Veronica: daaraan ligt een legende rond de "ware beeltenis van Christus" ten grondslag.
Een tweede bloei begint tegen het midden van de negentiende eeuw en zal tot zijn plotseling einde, ruim een eeuw later, voortduren. Deze tweede bloei wordt ondersteund o.a. door de enorm bewonderde en veel nagevolgde kruiswegen van de "Nazarener"-schilders J.F.0verbeck en vooral Joseph von Führich, over wie ik hierna nog kom te spreken.
Geschilderde kruiswegen gaan in de negentiende eeuw alom de prenten vervangen.
Eén der kruiswegstaties.
Binnen het kader van de neogotiek ontwikkelen ze zich tot uitgebreide taferelen. Vaak worden de wanden van de zijbeuken van de kerk geheel versierd met grote kruiswegvoorstellingen, soms als een complete lambrizering. De schildering van het lijden van Christus domineert nogal sterk in het kerkinterieur. Later zijn er nog veel individuele schilders (denk aan A.Servaes, P.Geraedts, A.de Haas en zelfs Matisse) die hun talenten aan de kruisweg besteden. Wel neemt geleidelijk in de weergegeven taferelen het aantal figuren af. Tenslotte resteren alleen symbolen; tot het ineens is afgelopen. Er wordt in ons land geen kruisweg meer gemaakt. De aandacht van de gelovigen is verschoven, zoals in de geschiedenis vaak is gebeurd.
De genoemde Joseph von Führich. die in 1800 in Bohemen geboren werd, was een van de "Nazarener", een groep duitse schilders uit de vorige eeuw. Hij was een zeer kundig tekenaar, doch een matig kolorist. Wij vinden zijn werk romantisch en vroom en hebben moeite met zijn zachtvloeiende tekening, die in zijn tijd als nobel werd ervaren.
In de romantiek vond men het geweldig als godsdienst, kunst en natuur onbestemde dichterlijke schommelingen in het gemoed teweeg brachten. Wij oordelen daar nu anders over. Onbevangen jongeren spreekt het echter vaak weer aan.
Joseph von Führich werkte romantisch, vooral nadat hij tijdens een reis naar Italië in 1827 de "Nazarener" had leren kennen. Na een verblijf in Praag verhuisde hij naar Wenen, waar hij professor aan de Akademie werd. Hij stierf daar in 1876, gerespecteerd om zijn persoon en zijn werk. Eveneens in Wenen schilderde hij in 1844 voor A.Petrack zijn beroemd geworden kruisweg. Deze werd door A.Petrack in gravures uit- gegeven. Deze gravures, in heel West-Europa verspreid, werden door talloze schilders benut. Dat zij niet zélf veertien composities hoefde te ontwerpen, maakten de uitvoering van een opdracht tot het schilderen van een kruisweg heel wat gemakkelijker. En opdrachten werden alom gegeven.
Kruiswegen die zo op de composities van Führich steunen, vindt u in heel West-Europa (zelfs in het Poolse Czestochowa), ook dichtbij, o.a. in Eindhoven (St.-Petruskerk), Vught, Eersel, Someren en . . . Geldrop.
Scholer uit München leverde de kruisweg in Eindhoven, een lid van de schildersfamilie Grips maakte die van Vught en H.F.Jansen uit Sint-Truiden schilderde de kruisweg van Someren. Wie de kruisweg van Geldrop maakte, is mij nog onbekend.