Uit de archiefkist (nr.1)

Heemkronijk jaar:1983, jaargang:22, nummer:1, blz.13- 14

UIT DE ARCHIEFKIST

door: C.S. Smit

DE EERSTE HEEZER PROTESTANTEN (1)

Het is bekend dat de aanhang van de eerste protestantse gemeenten op het Brabantse platteland, op enkele uitzonderingen na, erg klein was. Toch waren er ook in de dorpen mensen van de oorspronkelijke bevolking die de moederkerk de rug toekeerden en de vernieuwde richting aanhingen. Zo ook in Heeze. Hier was het de inmiddels wel bekende Anthonis Janssen Box die als de voorloper van de Heezer protestanten beschouwd mag worden. Er mankeerde niet veel aan of hij was de "Heilige Anthonius" (2) van de Heezer protestanten geworden. Zijn afwijkende denkbeelden brachten hem in de moeilijkheden. Hij raakte niet alleen zijn baantje als landmeter kwijt, maar bovendien bracht het feit dat hij zich niet kon verenigen met de misstanden in de oude kerk hem achter de tralies. De moeilijkheden begonnen in 1623, toen hij, met een beroep op de Heilige Schrift, weigerde de eed als borgemeester af te leggen. Er is veel van deze bijzondere Heezenaar bekend. Het is zeker de moeite waard hier eens uitvoerig op terug te komen.

Het gezin van Anthonis Box was de basis van de gereformeerde gemeenten van Heeze en die van Leende. De oudste zoon Jan was koster-schoolmeester in Leende. Zijn broer Claes was dit in Heeze. De broers huwden de zusters Hendriena en Heylken Bastiaans uit Gestel. Jan en Claes waren de enige zoons van Anthonis Box. Dochters van hem huwden met echte Heezenaren, Christina met Willem Anthonis Martens Verhoeven en Jenneken met Tonis Willem Daems (3).

 Bekend is dat ook deze Heezenaren zich aansloten bij de eerste protestanten in Heeze. Kinderen en kleinkinderen van Jan en Claes Box trokken naar het westen van het land. Daar komt dan ook de naam Box veelvuldig voor. De laatste tijd duikt echter de naam ook hier in de regio steeds meer op.

De genoemde schoonzoon van Anthonis Box, Willem Anthonis Martens Verhoeven, was een zoon uit een oud Heezer geslacht Nadat hij slechte ervaringen had opgedaan als teut werd hij schoolmeester in Geldrop (4). Het is niet bekend of ook zijn ouders protestant waren. In ieder geval wel 2 zusters van hem. De één, Arijken, trouwde de Budelnaar Laureys van Poppel en de ander, Aelken, met Dirk Jan Engelen. Deze Dirk was ook protestant. Een zoon van hen trouwde een dochter van de president schepen van Heeze, Nicolaas Willem Smulders. Een zus van Nicolaas en een zuster van zijn zwager Jan Dirk Engelen huwden nakomelingen van de bekende Geuzen Els  (5).