Twekegebouw, een monument?

Heemkronijk jaar:2008, jaargang:47, nummer:4, pag:71 -73

TWEKAGEBOUW, EEN MONUMENT? 

door: Frans van Overbruggen 

Voorjaar 2009 zal bet besluit vallen of het markante Twekagebouw op de hoek van de  Nuenenseweg en de Mierloseweg een gemeentelijk monument wordt. Onderzoek door het bureau "Dick Pouderoyen Architectuur" uit Nijmegen bestempelt het gebouw als: Monumentwaardig.   

In 1916 kocht de toen 24-jarige Jacques de Heer, afkomstig uit Eindhoven, voor 10.000 gulden van de Fa. Raaymakers uit Helmond een leegstaande fabriek met woonhuis op genoemde hoek om er een tricotagefabriek te beginnen. Raaymakers had er tot 1913 een haspelarij en een "Turkse Roodververij” in ondergebracht, maar moest daar bij het begin
van de Eerste Wereldoorlog bij gebrek aan grondstoffen mee stoppen. De fabriek werd twee jaar lang als paardenstal gebruikt door het in Geldrop gelegerde 1. Afd. 2. Reg.Veldartillerie o.l.v. de latere Generaal, Overste P.H. Bergansius. Maar liefst 80 paarden waren er gestald en er moest dan ook heel wat schoongemaakt worden voor De Heer zijn eerste breimachine kon laten draaien. Dat schoonmaken gebeurde door de eerste werknemer, de heer J. Wagtelenberg,  die daarbij werd geholpen door ene Jan Slingers die voor 10 gulden per week honderden kruiwagens mest verplaatste. Wagtelenberg, ook wel "De Prins" genoemd vanwege zijn statige voorkomen, woonde in het woonhuis bij de fabriek aan de halte van de stoomtram van Eindhoven naar Helmond v.v. Echter niet voor lang: het bedrijf groeide zo onstuimig (in 13 jaar van 2 naar 540 werknemers) dat er plaatsgemaakt moest worden voor het steeds verder uitbreidende machinepark. Het woonhuis werd in 1922 gesloopt; van de stenen werd een paar honderd meter verderop richting Mierlo een huisje gebouwd in het "Grote Bos"  (dit huisje is een paar jaar geleden gesloopt). 

  72   

Op de vrijgekomen plek werd een nieuwe fabriek gebouwd, de fabriek die nu dus op de  nominatie staat om gemeentelijk monument te worden. Wie de architect/bouwer ervan is,  is ook na diepgaand onderzoek, niet vast te stellen maar zeer waarschijnlijk is dit ArendGerrit Beltman uit Enschede. Zeer waarschijnlijk omdat Beltman in Twente zeer veel bouwopdrachten had gekregen van de veelal joodse textielfabrikanten. Zijn zorgvuldig onderhouden connecties in die kringen leverden hem ook opdrachten buiten Twente op. In Brabant bouwde hij o.a. voor de Fa. Elias in Strijp (1903 en 1905), Picus (1912) , Mignot & De Block , Van Abbe in Eindhoven en Van Vlissingen, Carp en  Swinkels in Helmond. Maar de grootste opdrachtgever van Beltman in deze regio was Philips. In 1909 ontwierp hij hiervoor kantoorgebouwen en fabrieken in betonskeletbouw volgens het systeem "Hennebique". Enkele van die gebouwen zijn in de Tweede Wereldoorlog verwoest,  andere inmiddels gesloopt, maar de fabriek met de bekende "Beltmantorentjes" aan de Mathildelaan staat er nog. In 1920/1921 bouwde Dirk Rozenburg hier de bekende betonnen fabriek met de Lichttoren tegenaan. Het Twekagebouw vertoont veel overeenkomsten met de fabrieken van Beltman, o.a. de torenachtige hoekgevel waarin oorspronkelijk 9 ramen hebben
gezeten en de raampartijen met stalen kozijnen. De plattegrond vormt een trapezium met twee rechte hoeken op de noordkant en twee schuine hoeken aan de zuidkant. De bouw in beton stond een grote belasting toe, nodig voor de steeds zwaarder wordende machines. Het gebouw werd uitsluitend gebruikt voor productiedoeleinden, niet voor representatie, de kantoren bleven in de laagbouw. Dat verklaart ook de simpele ingang aan de Mierloseweg en de grote dubbele deuren aan de oostkant. Door die deuren konden door middel van een nog steeds bestaande hijsinstallatie de machines en grondstoffen naar boven en naar binnen gehesen worden. Begin jaren vijftig werd het gebouw "gemoderniseerd". De 9 ramen op de hoek werden dichtgemaakt; de buitenmuren werden bepleisterd en wit geverfd (zoals ook de  Philipsgebouwen in Eindhoven) In 1956 werd het oude fabrieksgedeelte aan de Nuenenseweg gesloopt en vervangen door een grote hal waarin de breierij en de spoelerij  werden gevestigd. De opdracht tot ontwerp van deze hal werd gegeven aan "Bureau Beltman Architecten en Ingenieurs" uit Enschede.