De Ierse familiennaam O’Reilly in Geldrop

Heemkronijk jaar:2008, jaargang:47, nummer:1, pag:9 -16

DE  IERSE  FAMILIENAAM  O’REILLY  IN GELDROP 

door: Sjaak de Waal 

In een open maatschappij als de onze, die bovendien zeer op het buitenland is gericht, zijn we eeuwenlang vertrouwd met immigranten en hun nakomelingen, die zich om uiteenlopende redenen hier hebben gevestigd. Van de familienamen is hun herkomst dikwijls af te leiden. Aan de Portugese joden die vóór 1811 in Amsterdam zijn komen wonen, herinneren bijvoorbeeld de namen Da Silva, Cardozo, Mendes da Costa. Maar ook aan andere joodse immigranten, Abrahams, Elias, Berlijn, Polak, Van Praag enz. geheten. Er kwamen Duitse immigranten, Becker, Eichholz, Herzog, Müller, Wagner enz. genaamd. En natuurlijk de Franse refugiés, de hugenoten, die vooral na de opheffing van het Edict van Nantes in 1685 hun toevlucht in ons land zochten. Hun nazaten heten bijvoorbeeld Bienfait, Dupont, Martin. De Italiaanse terrazzowerkers en schoorsteenvegers, de mediterrane ‘gastarbeiders’, een bonte stoet vreemdelingen, herkenbaar aan hun familienamen, is door de eeuwen heen hier binnengekomen, geïntegreerd en geassimileerd. En dat proces is voorlopig niet ten einde. 

Ierse familienamen

Een opvallende buitenlandse familienaam in Geldrop was O’Reilly. Gedurende de negentiende eeuw zijn twee leden van deze familie ook in dienst geweest van de gemeente: Johannes Hugo O’Reilly (1802-1869) als gemeentesecretaris van Geldrop in de periode 1837-1869 en diens zoon Jacobus O’Reilly (1829-1875) als gemeenteontvanger van Geldrop in de periode 1852-1875. Zoals hun naam aangeeft kwam de familie oorspronkelijk uit Ierland. Leden van de familie O’Reilly waren niet de eersten van Ierse afkomst die een band met Geldrop hadden. In de periode 1715-1768 waren achtereenvolgens John O’Donnoghue en Jan Robert Joseph O’Donnoghue heer van Geldrop. Jonkheer
John O’Donnoghue, lid van de Grote Raad van Mechelen, was gehuwd met Maria Johanna Constantia van Horne, die na haar broer Johan Carel van Horne het bezit van de heerlijkheid Geldrop verwierf. Diens zoon Jan Robert Joseph O’Donnoghue volgde hem op. Hij zou deze heerlijkheid in 1768 aan Adriaan van Sprangh verkopen.1 

De familienaam van een man begint in het Iers veelal met Ó, wat oorspronkelijk kleinzoon betekent, of met Mac. In de Engelse weergave is het accent op O veranderd in een apostrof achter deze letter, vgl. O’Brien, O’Sullivan, O’Donovan. Anders dan wat sommigen geneigd zijn te denken, is O’ echter geen verkorting van het Engelse ‘Of’.2 De bekende vroegere televisiepresentator Willem Duys heeft zich ook geruime tijd Willem O’Duys genoemd. Hij vond die Ierse toevoeging aan zijn Nederlandse familienaam kennelijk chic of interessant, totdat hij er na verloop van tijd genoeg van kreeg en weer gewoon Willem Duys wilde heten. 

Herkomst van de O’Reilly’s

De voorouders van de familie O’Reilly in Geldrop waren afkomstig uit Cavan. Dit is de naam van een stadje en een county (graafschap), deel uitmakend van de Ierse provincie Ulster.3 Het graafschap grenst in het noorden aan Noord-Ierland (Ulster) en wordt door zijn vorm ook de ‘Pan County’ genoemd. De hoofdplaats, het provinciestadje Cavan, is ruim 100 km noordwestelijk van de Ierse hoofdstad Dublin verwijderd en ook even ver zuidwestelijk van Belfast, de hoofdstad van Noord-Ierland.                                                 

1 J. Coenen, Alles wat hier leeft, spint, twernt of weeft. Geschiedenis van Geldrop en Zesgehuchten, Geldrop 1987, blz. 41-42 (over O’Donnoghue) en 85-86 (over O’Reilly). 2 Zie internet: http://nl.wikipedia.org/wiki/Ierse_namen.  3 Zie internet: www.myguideireland.com/cavan en J. Brandt, Ierland, Den Haag (ANWB-reisgids), 2de druk, 2002, blz. 125. 

9

In het graafschap ontspringt de langste rivier van Ierland, de Shannon. De familienaam O’Reilly komt er vanouds veel voor, zoals een internet-website vermeldt: “Before the plantation of Ulster of the 16th century, the area was controlled by the O’Reilly Clan, and the name is still one of the most popular in Cavan.” In het stadje Cavan is zelfs een O’Reilly Castle, waarvan alleen nog de toren overeind staat. Een invoering van de familienaam O’Reilly in de Googlezoekmachine op internet levert snel heel wat ‘hits’ op. Veel ervan hebben betrekking op William James (Bill) O’Reilly junior (New York City, 1949), de bekende talkshowhost en populaire televisiepersoonlijkheid van Ierse afkomst in de Verenigde Staten. Hij is de presentator van het televisieprogramma The O’Reilly factor op de Amerikaanse
televisiezender Fox News Channel en schrijver van non-fictie-boeken. 

Huwelijk of samenlevingscontract

De Geldropse gemeentesecretaris Johannes Hugo O’Reilly werd in Maarheeze geboren.4 Dikwijls gaat de informatie over zijn achtergrond niet verder dan deze vermelding, misschien ook omdat nadere gegevens over hem lastig te achterhalen zijn. J.H. O’Reilly was de zoon van Jacobus O’Reilly, geboren op 25 juli 1773 (het Bevolkingsregister van Maarheeze vermeldt echter nu eens 1775 en dan weer 1776 als geboortejaar) in het Ierse Cavan, en van Anna Maria Verheyen, geboren op 6 juni 1771 in het Limburgse Weert. Jacobus O’Reilly verdiende in Maarheeze de kost als schoolmeester. De omstandigheden waaronder hij met zijn vrouw in die plaats verzeild was geraakt, waren nogal bijzonder.  Daarover informeert ons historicus Joost Welten, die aan dit stel een uitvoerige noot wijdt in zijn proefschrift In dienst voor Napoleons Europese droom, waarmee hij in het najaar van 2007 promoveerde. Welten beschrijft de
                                                

4 Verspreid over dit artikel komen veel genealogische gegevens en data voor. Uit praktische overwegingen is niet bij elke vermelding een verantwoording van de bron in een voetnoot gegeven. Voor mijn onderzoek heb ik in het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven (RHCe) te Eindhoven voornamelijk geraadpleegd: het Bevolkingsregister van Maarheeze, periode 1810-1860, en het Bevolkingsregister van Geldrop, periode 1860-1937. Voorts heb ik onderzoek gedaan, via de zoekmachine van het RHCe op internet, in de DTB van Maarheeze en in de bij het RHCe berustende registers van de Burgerlijke Stand van de diverse gemeenten. Tal van onjuistheden, tegenstrijdigheden en slordigheden zijn in de archieven en in de verwerking van de gegevens aangetroffen, waardoor dikwijls een keuze voor een bepaalde datum moest worden gemaakt. Zo ook uit de vele varianten bij de spelling van namen. De familienaam O’Reilly moet in klappers en in zoekmachines worden gezocht onder de letter O (O’Reilly), zowel als onder de letter R (Reilly). Maar eveneens komen voor: Oreilly, Reillij, ô Reilly, ó Reilly en zelfs a-Reilly. Men zij dus op zijn hoede! Van verschillende personen heb ik medewerking in de vorm van toezending van aanvullende gegevens voor dit artikel ontvangen, met name van A. StaalsJacobi, Budel, via P. Willems, Leende, van J. Biemans, ’sHertogenbosch, en van A. van Gils, Geldrop. Met dank voor hun medewerking.

 9

tegenwerking die Bonaventure Richard en Josephine Kneepkens destijds in Roermond van de autoriteiten ondervonden, toen ze wilden trouwen.5 Om aan hun juridische status enige zekerheid te geven – ze leefden ondanks de tegenwerking feitelijk als een echtpaar – sloten ze in 1807 maar een soort samenlevingscontract door een testament te maken, waarbij ze al hun eigendommen aan elkaar nalieten. In de genoemde uitvoerige noot refereert Welten naar aanleiding van deze kwestie aan de eerdere huwelijkssluiting van 4                                                 

5 J. Welten, In dienst voor Napoleons Europese droom. De verstoring van de plattelandssamenleving in Weert, Leuven 2007, blz. 434-441 (dit omvangrijke proefschrift telt 751 bladzijden).

germinal VI (24 maart 1798) tussen Jacobus O’Reilly en Anna Maria Verheyen. De vrouw van het Roermondse stel, Josephine Kneepkens, was als getuige aanwezig geweest bij dit huwelijk van haar nicht Anna Maria Verheyen uit Weert die, evenals zij, met haar Ierse man ook de nodige problemen had moeten overwinnen om te kunnen trouwen. Aangezien Welten deze zaak degelijk heeft uitgezocht en gedetailleerd weergegeven, volgt hierna voor de volledigheid de integrale tekst van zijn noot over de wederwaardigheden van Jacobus O’Reilly en Anna Maria Verheyen (wier voornamen in de aangehaalde geschiedenis Jacques en Anna Marie luiden). Welten schrijft:6 

Bizarre barrières

“Dit koppel had eveneens bizarre barrières moeten nemen om zijn huwelijksplannen te realiseren. Wat dat betreft was Josephine Kneepkens een gewaarschuwd mens. Jacques O’Reilly was een geboren Ier, die vanaf zijn achttiende in Antwerpen woonde. In Antwerpen leerde hij Anna Marie Verheyen kennen, een vrouw uit Weert die daar waarschijnlijk als dienstmeid werkte. Hun verkering nam al snel een vleselijk karakter aan, zoals Jacques O’Reilly het zelf uitdrukte. Het ongetrouwde stel kreeg twee kinderen. Toen vond het koppel de tijd gekomen om de relatie en de status van de kinderen te legaliseren. Het gezin vertrok in december 1795 naar Weert. De 23-jarige Jacques O’Reilly vond een baan als schoolmeester in de Bataafse buurgemeente Maarheeze. In de kersverse Bataafse Republiek heerste                                                  6 J.

Welten, a.w., hoofdstuk 18, noot 52. De voor zijn geschiedenis over Jacques O’Reilly en Anna Marie Verheyen geraadpleegde archivalia berusten in: Regionaal Historisch Centrum Limburg (het vroegere rijksarchief in Limburg), Maastricht. Archieven van het arrondissement Maastricht en van het departement van de Nedermaas (1794-1814), inventarisnummer 771.  De bijlagen, bibliografie, noten en index van Weltens proefschrift zijn niet in de handelseditie van dit proefschrift verschenen, maar zijn tegen betaling afzonderlijk bij Uitgeverij Davidsfonds NV in Leuven (België) te bestellen. Genoemde informatie (335 bladzijden van A4-formaat, voornamelijk met kleine letters bedrukt) kan echter ook worden gedownloaded op www.davidsfondsuitgeverij.be.

11

godsdienstvrijheid, zodat de inwoners van een katholiek dorp als Maarheeze voor het eerst in eeuwen hun kinderen weer bij een katholieke onderwijzer in de leer konden doen. Gezien zijn kennis van de Franse en de Nederlandse taal – naast zijn moedertaal – en gezien zijn schoonschrift beschikte Jacques O’Reilly over de nodige kwaliteiten. Toch werd hij in Weert als een verschoppeling behandeld. De pastoor van Weert weigerde om hem te trouwen, omdat de toestemming van de moeder ontbrak. Jacques O’Reilly had haar diverse brieven gestuurd, maar deze waren onbeantwoord gebleven, wat hij op het conto schreef van de oorlog tussen Frankrijk en Engeland. Een regulier postverkeer met de vijand was immers onmogelijk. Jacques O’Reilly wendde zich daarom tot het tribunal civil van Maastricht, die hem doorverwees naar het vredegerecht van het kanton Weert. Deze vrederechter berichtte hem evenwel dat hij zich niet bevoegd achtte om een verklaring op te stellen die de ontbrekende moederlijke toestemming zou kunnen vervangen. Daarop wendde Jacques O’Reilly zich tot het centrale bestuur van het departement Nedermaas. Die gaf op 13 messidor IV (1 juli 1796) de pastoor van Weert de opdracht het huwelijk te voltrekken. Jacques O’Reilly meldde zich daarop bij de pastoor, maar deze volhardde in zijn weigering. Daarop schreef Jacques O’Reilly een brief aan de kantonnale municipaliteit van Weert. Deze wendde zich in eerste instantie tot de pastoor, maar verwees de zaak in tweede instantie terug naar het bestuur van de Nedermaas. Dit bestuur was inmiddels tot het inzicht gekomen dat het niets te maken had met kerkelijke huwelijken. Jacques O’Reilly kon zijn huwelijk laten voltrekken door een ambtenaar van de burgerlijke stand. De moeilijkheden waren hiermee niet van de baan, want voor een burgerlijk huwelijk was net zoals voor een kerkelijk huwelijk de toestemming van de moeder van de bruidegom nodig. Omdat Jacques O’Reilly geen schriftelijke toestemming kon overleggen, wendde hij zich andermaal tot de vrederechter van het kanton
Weert om een vervangende verklaring te verkrijgen. Maar deze weigerde wederom zo’n document op te stellen, ditmaal met als argument dat Jacques O’Reilly feitelijk in Maarheeze woonde en niet in Weert. Het bestuur van de Nedermaas gaf de vrederechter op 26 thermidor IV (13 augustus 1796) gelijk in zijn redenering. Het was een klein wonder dat Jacques O’Reilly anderhalf jaar later in Weert alsnog in het huwelijk kon treden met Anna Marie Verheyen.” 

Uit de bewuste noot in het proefschrift van Joost Welten wordt niet duidelijk wat de achttienjarige, uit het Ierse Cavan afkomstige Jacobus O’Reilly naar Antwerpen had gevoerd. Was hij een militair, een politieke vluchteling, een gelukszoeker, een avonturier? Misschien is hij om economische redenen naar Antwerpen gekomen, als gastarbeider zogezegd. In de Bataafse Tijd (1795-1806) ontstonden in Vlaanderen de eerste industriële katoenspinnerijen. De Ier William Cockerill (1759-1832) begon met machinale lakenweverij in Verviers. Zijn zoon John Cockerill (1790-1840) deed dat later met de zware metaalnijverheid in Seraing. Zo kwam het moderne industriële kapitalisme naar België. Volgens Welten waren Jacobus O’Reilly en Anna Maria Verheyen op 24 maart 1798 in Weert al gehuwd. Uit een registratie in het huwelijksregister van Maarheeze blijkt evenwel dat tussen deze twee personen op 18 maart 1801 nogmaals een huwelijk is gesloten. Van de twee kinderen die het stel vóór hun huwelijk in Weert al moet hebben gehad, is dan geen sprake meer. Uit het gebrekkig bijgehouden Bevolkingsregister van Maarheeze over de jaren 1810-1860 is af te leiden dat in die plaats de volgende kinderen van Jacobus O’Reilly en Anna Maria Verheyen zijn geboren: Johannes Hugo O’Reilly (25-021802), Patritius (Patrice/Patrick) Bonaventura O’Reilly (09-04-1804; overleden te Eindhoven, 16-04-1819), Johannes Jacobus O’Reilly (19-021806; overleden vóór het jaar 1850), Maria Gertruda O’Reilly (25-03-1809; overleden binnen één jaar), Maria Geertruy O’Reilly (05-04

12