Streekgenoten voor het provinciaal hof in Noord-Brabant (1)

Heemkronijk jaar:2006, jaargang:45, nummer:3, pag:51 -56

STREEKGENOTEN VOOR HET PROVINCIAAL HOF IN NOORD-BRABANT (1) 

door: Sjaak de Waal 

Het archief van het provinciaal hof in NoordBrabant (1838-1877), de voorganger van het gerechtshof te ’s-Hertogenbosch, bevat ook een serie vonnissen van hen die voor dit provinciaal hof terecht hebben gestaan. Voor onderzoekers is het tijdrovend om in de veelheid van stukken zonder nadere ontsluiting naar gegevens over een bepaalde aangeklaagde te zoeken. Gelukkig is er een hulpmiddel samengesteld in de vorm van een  
alfabetische lijst van destijds aangeklaagde personen. Het gaat hierbij echter alleen om personen uit het arrondissement Eindhoven.1                                                

1 De genoemde stukken berusten in het Brabants Historisch Informatie Centrum (afgekort: BHIC) te ’s-Hertogenbosch, vóór het jaar 2005 bekend als Rijksarchief in Noord-Brabant. De lijst van aangeklaagden – raadpleging daarvan na aanvraag bij de dienstdoende studiezaalambtenaar van het BHIC – is destijds samengesteld voor het promotieonderzoek door de heren G. van den Brink (Universiteit van Amsterdam) en G. Rombach (Rijksuniversiteit Utrecht). De lijst is gedateerd op

51

De op de vonnissen gebaseerde lijst vermeldt de nummers van de zaken van de aangeklaagden, de data van de rechtszittingen,  hun namen, hun leeftijden, hun beroepen en hun woonplaatsen.  

 Aangeklaagden uit ons heemgebied

Volgens de genoemde lijst zijn in totaal vierenvijftig personen uit ons heemgebied voor het provinciaal hof aangeklaagd, dat wil zeggen uit de gemeenten Geldrop, Zesgehuchten, Heeze en Leende. Van hen woonden er zeventien in Geldrop, zeventien in Heeze, twaalf in Leende en acht in Zesgehuchten. Uit het dorp Sterksel, dat in de negentiende eeuw deel uitmaakte van de   gemeente Soerendonk, Sterksel en Gastel2, worden in deze lijst geen aangeklaagden genoemd. In één zaak bleek een aangeklaagde uit de gemeente Zesgehuchten door de                                                                       

10 juli 1990 en gevormd aan de hand van de minuten van de vonnissen/arresten uit het archief van het Cour d’Assises, later Hof van Assisen, te ’s-Hertogenbosch, 1811-1838 (inv.nrs. 1-10) en uit het archief van het Provinciaal Hof in Noord-Brabant, 1838-1877 (inv.nrs. 68-105). De aangeklaagden voor het Hof van Assisen uit de periode 18111838 (zie inv.nrs. 1-10) ontbreken in dit artikel. 2 Zie A. van Oirschot, Sterksel, een zaligheid apart. De geschiedenis van het meest merkwaardige dorp van Brabant, z.pl. z.j. (1983), blz. 73-88.

samenstellers van de lijst over het hoofd te zijn gezien. Het betrof Johannes Smulders, de vader van de wèl vermelde Peter Smulders. De naam van Johannes Smulders is nu door mij toegevoegd aan die van de acht uit Zesgehuchten, waardoor het  totale aantal aangeklaagden uit ons heemgebied op vijfenvijftig is gekomen. De hierna opgesomde vonnissen, geveld tegen vijfenvijftig inwoners  van onze streek, strekken zich uit over een periode van zo’n zevenendertig jaar. Het oudste vonnis dateert uit 1839, het jongste uit 1875. De strafbare feiten waarop de vonnissen betrekking hebben, gunnen ons een blik in het criminele verleden van deze omgeving gedurende een deel van de negentiende eeuw. Een zware misdaad als moord werd in deze omgeving in die tijd blijkbaar niet gepleegd. Opvallend zijn wel de talrijke kleine vergrijpen die het hof te behandelen kreeg, zoals diefstal van appels en aardappelen, belediging van een ambtenaar in functie of een vechtpartij. Dergelijke zaken, die naar onze huidige maatstaven zwaar bestraft werden, zouden tegenwoordig amper een vermelding in de krant halen of een marginale rol in het nieuws spelen.  
Niet alle hierna opgesomde personen waren ook geboren in de plaatsen waaronder ze vermeld staan. Van de Geldropse lijst kwam Johannes Donders bijvoorbeeld oorspronkelijk uit Tilburg. Hendrik Everkens van de Zesgehuchtense lijst  was kennelijk in het Duitse Kleef geboren en Peter Johannes van Lindt uit de lijst van Heeze in het Belgische Overpelt. Van de Leendse lijst bleken de gebroeders Abraham en Frans Nicolaas van Meene oorspronkelijk uit Budel afkomstig. Hun vader was belastingambtenaar en het gezin woonde destijds in Leenderstrijp.3 Er zullen ook streekgenoten vervolgd zijn die hier wel geboren waren, maar in plaatsen buiten ons heemgebied woonden en daar in de fout gingen. Ze komen dus niet in de lijsten voor. De namen van de personen uit                                                

3Zie ook J. Coenen, Leende. Geschiedenis van een dorp met een ondernemende bevolking, Leende 1997, blz. 216-217.  

52

achtereenvolgens Geldrop, Zesgehuchten, Heeze en Leende volgen hierna per gemeente in alfabetische volgorde. Bij elke naam zijn door mij aan de vonnisdossiers ontleende, nadere bijzonderheden toegevoegd, zoals aard van de delicten en opgelegde straffen. Wel moet worden opgemerkt dat de leeftijden van de aangeklaagden alsook hun geboorte- of woonplaatsen zijn vermeld zoals die in de archiefstukken voorkomen en zoals ze in bepaalde gevallen misschien door de aangeklaagden zelf zijn opgegeven. Bij de juistheid van verschillende van deze gegevens kan men soms vraagtekens zetten. Bij elke persoon worden bovendien de datum en het jaar van de rechtszitting, het inventarisnummer van het archief van het provinciaal hof (verder afgekort als: PH) en het rolnummer van de zaak genoemd. 

Geldrop

1. Dijk, Johanna van, 69 jaar, weduwe van Hendrik Thijs, geboren en wonende te Geldrop, zonder beroep. Beschuldiging: diefstal door braak ’s nachts in een bewoond huis. Vonnis: gevangenisstraf van zes maanden in een rasp- of tuchthuis en betaling van de proceskosten. Zitting, 31-12-1840 (PH, inv.nr. 69, rolnr. 227).

2. Donders, Cornelis, 14 jaar, geboren en wonende te Geldrop, wever. Beschuldiging: diefstal ’s nachts door meer dan één persoon (zie ook Zesgehuchten: Antonie en Willem Verstappen, nummers 8 en 9). In de vroege ochtend van 07-08-1859 had de beschuldigde met Antonie en Willem Verstappen, terwijl zij samen op weg waren om te gaan vissen, uit de tuin van M.E. Heezemans te Geldrop appels gestolen en peren willen afslaan van de boom bij het huis van de weduwe Francis Verkuijlen te Geldrop. Vonnis: gevangenisstraf van twee weken in een verbeterhuis en betaling van de proceskosten. Zitting, 15-12-1859 (PH, inv.nr. 89, rolnr. 2809).  

3. Donders, Johannes, 36 jaar, geboren te Tilburg en laatst wonende te Geldrop, wever. Beschuldiging: het herhaaldelijk plegen van diefstal. Vonnis: gevangenisstraf van één jaar
in een rasp- of tuchthuis en betaling van de proceskosten. Zitting, 08-08-1842 (PH, inv.nr. 71, rolnr. 420).

4. Ekart, Johanna van, 18 jaar, geboren en wonende te Geldrop, boerendochter. Beschuldiging: diefstal van gras van een perceel van Lambertus Manders te Heeze (zie ook Geldrop: M. van Hout, nummer 7). Vonnis: vrijspraak. Zitting, 22-09-1852 (PH, inv.nr. 81, rolnr. 1835).

5. Flerken, Anna van, 29 jaar, echtgenote van Frederik Biesman, geboren en laatst wonende te Geldrop, voortvluchtig. Beschuldiging: verwonding van een persoon. Vonnis: het hof verklaart de beschuldigde wederspannig aan de wet en veroordeelt haar tot betaling van de proceskosten. Zitting, 11-01-1844 (PH, inv.nr. 73, rolnr. 609).

6. Hoogers, Thomas, 19 jaar, geboren en wonende te Geldrop, smid. Beschuldiging: het bij zich dragen van een pistool op de openbare weg te Geldrop en het afschieten daarvan binnen de gemeente in de nabijheid van gebouwen. Vonnis: vrijspraak. Zitting, 25-091872 (PH, inv.nr. 102, rolnr. 3894).

7. Hout, Maria van, 24 jaar, geboren te Stratum en wonende te Geldrop, boerendochter. Beschuldiging, vonnis, datum van de zitting en opgave van de bron: idem als bij Johanna van Ekart (zie Geldrop, nummer 4).

8. Jaspers, Peter, 17 jaar, geboren en wonende te Geldrop, meubelmaker. Beschuldiging: het toebrengen van slagen en verwondingen aan Hendrik Schepers (zie ook Geldrop: G. Thijssen, nummer 13). Vonnis: gevangenisstraf van één jaar, geldboete van ƒ 8,- en betaling van de proceskosten. Zitting, 25-05-1842 (PH, inv.nr. 71, rolnr. 394).