Het oorlogsdagboek in het kasteel van Heeze (I)
Heemkronijk jaar:2004, jaargang:43, nummer:4, pag:63 -71
HET OORLOGSDAGBOEK IN HET KASTEEL VAN HEEZE (I)
door: C.S. Smit en J.J.F. de Waal
Inleiding
In het archief van het kasteel te Heeze bevindt zich een handschrift waarin een bewoonster van dit kasteel heeft opgetekend wat er gedurende de vier laatste maanden van het jaar 1944 van dag tot dag in en om het kasteel en in de wijdere omgeving gebeurde. Het was de periode van de Tweede Wereldoorlog waarin de strijd tegen de Duitse bezetter in onze contreien het hoogtepunt bereikte, waarna de bevrijding van dit gebied volgde. De noodlottig verlopen operatie Market Garden, die in september 1944 de genadeklap had moeten inluiden voor het Derde Rijk, speelde zich voor een belangrijk deel in Zuidoost-Brabant af.
De archivaris van kasteel Heeze trof in het archief van dit kasteel een handschrift aan waarin de gebeurtenissen van de enerverende oorlogsmaanden rond de bevrijding van Heeze (20 september 1944) en omgeving door een ooggetuige zijn opgetekend.1 Het tot dusver onbekend gebleven handschrift brengt
1 Huisarchief kasteel te Heeze, inventarisnummer F190
die dramatische periode van de Tweede Wereldoorlog zestig jaar na dato weer tot leven. Met mondelinge toestemming van mr. Hendrik N.C. baron van Tuyll van Serooskerken, bewoner van kasteel Heeze, wordt hierna de inhoud van het handschrift integraal in de Heemkronyk weergegeven. Die inhoud zal voor de meeste lezers voor zichzelf spreken en amper toelichting behoeven. Daar de hele tekst te lang is om die in één nummer van de Heemkronyk af te drukken volgt eerst het deel dat de periode omvat van 31 augustus 1944, de datum van het begin van het handschrift, tot en met eind september 1944. In een volgend nummer van de Heemkronyk komt de periode van 1 oktober 1944 tot en met 17 februari 1945, de datum van het einde van het handschrift, aan bod. De gebeurtenissen zijn van 31 augustus tot en met 20 december 1944 van dag tot dag bijgehouden. Na de laatstgenoemde datum bevat het handschrift vrijwel geen nieuws meer over de oorlogstoestand. Er volgen dan alleen op 9 en 10 januari 1945 en op 17
64
februari 1945 nog beschrijvingen van de toestand van de destijds zieke kasteelheer Samuel John baron van Tuyll van Serooskerken.
Het handschrift of dagboek bestaat uit tien dubbelzijdig beschreven bladen, dus twintig kantjes, van briefpapier voorbedrukt met naam-, adres-, telefoon- ( Heeze No. 1§ ) en postrekeninggegevens van Baron Van Tuyll van Serooskerken van Heeze en Leende . De schrijfster van het handschrift of dagboek is mevrouw Hanny van Rosenthal. Zij was destijds de weduwe van generaal Van Rosenthal, een vriend van Samuel John baron van Tuyll van Serooskerken. Hanny van Rosenthal werd op 26 september 1881 in s-Gravenhage geboren als Johanna Wilhelmina van den Bergh, dochter van Solko Johannes van den Bergh en Sophia Emma Nicolette van Limburg Brouwer. Zij huwde op 5 augustus 1902 in s-Gravenhage met Theodoor Lodewijk Samuel Nedermeijer ridder van Rosenthal, geboren op 29 augustus 1867 in Sneek, ritmeester der cavalerie. Volgens mr. H.N.C. baron van Tuyll van Serooskerken kwam Hanny van Rosenthal-van den Bergh in juli 1940 naar Heeze en vertrok ze daar in juli 1945. Het was een aangename, vriendelijke dame . Freule Miep gravin van Limburg Stirum, een nicht van Samuel John baron van Tuyll van Serooskerken, volgde haar in Heeze op. Oude Heezenaren, althans de afstammelingen van de werkers op het kasteel, kennen deze freule nog. Hanny van Rosenthal-van den Bergh is omstreeks 1959 in Amersfoort overleden.
Bepaalde woorden of afkortingen in de tekst van het dagboek waren soms moeilijk te lezen. Ook namen van genoemde personen leverden hier en daar problemen op. Waar een uitleg, verklaring of toevoeging voor de duidelijkheid nodig werd geacht, is dat met noten in het dagboek aangegeven of in het kort achter de desbetreffende tekst in het dagboek zelf vermeld. Uitleg, toevoeging of commentaar staat in het laatste geval dan tussen [ ]. De herhaaldelijk voorkomende afkorting S. (ook de naam Sam) verwijst naar Samuel John baron van Tuyll van Serooskerken (Arnhem, 1874 - Heeze, 1955), die in augustus 1902 als nieuwe kasteelheer was ingehaald en sindsdien in Heeze woonde. De afkortingen D. en E. staan meestal voor Duitse(rs) en Engelse(n). Personen die meermalen genoemd worden, zijn o.a. Van Dissel en Mulder. E.C. van Dissel was groepsleider van de NSB in Heeze en werd na de arrestatie van de later in concentratiekamp Bergen-Belsen omgekomen burgemeester jhr. Th. Serraris (1906-1945) benoemd tot burgemeester van Heeze. Hij woonde op Jachtlust in de Boschlaan. H. Mulder was de rentmeester van Samuel John baron van Tuyll van Serooskerken. Heimen Mulder woonde sinds 1945 in het huis vooraan in de Boschlaan, tegenwoordig het prachtig verbouwde huis van Huisman. De noodwoning uit de tijd van rentmeester Mulder mocht daar volgens de voorschriften slechts tien jaar blijven staan. H. Mulder heeft o.a. op het kasteel gewoond, maar ook in het jachtopzienershuis in de bossen van het Huisven. Ook is in dit dagboek geregeld sprake van de marechaussee. In Heeze was in de Franse Tijd,
65
begin negentiende eeuw, een brigade van de gendarmerie gevestigd. De marechaussee volgde deze gendarmerie op. Er was tevens een kazerne van de marechaussee. De marechaussees, veelal vreemdelingen en afkomstig van buiten deze streek, vormden mede de politiemacht in Heeze. Ze hadden hun werkterrein ook in naburige dorpen als Leende, Maarheeze en/of Budel. Om een beter overzicht te hebben bij het lezen zijn de beschrijvingen van alle afzonderlijke dagen door witregels gescheiden. Bovendien zijn aan het begin van iedere nieuwe dag in het handschrift de data vetgedrukt.
Dagboek: 31 augustus 1944 tot en met 30 september 1944
Donderdag 31 Aug. 1944 Kwartiermaker gekomen in den middag. Vroeg plaats voor 1 majoor en 50 man.
Vrijdag rust. (1 Sept.)
2 Sept. Zaterdag om 5 uur kwartiermaker gekomen om te zeggen, dat dien avond 35 man + 1 majoor + 17 groote wagens zouden komen. Manschappen mochten niet op zolder
slapen. s Avonds Empire-kamer, Bouquetjeskamer, nevenkamertje en 28 en 29 in orde
gemaakt.2 De 3 eerste kamers totaal leeggedragen voor soldaten. Aankomst 1 uur s nachts; bij de 2e groote benzine-tankwagen knapte de brug prompt in elkaar en lag de tank in de Aa. Hard gewerkt; tank om 2 uur met luid geraas weer op vasten bodem. Om 3 uur eindelijk rust.
3 Sept. Zondag; veel gesleep met meubels en bedden. Eenige menschen bij den baas ondergebracht. Telephone met den Ortskommandant in Eindhoven. De dag ging voorbij in groote en kleine moeilijkheden.
4 Sept. Nu weer groote hoekkamer ontruimd; meubels na veel gesleep op de waschzolder. Van Dissel burgemeester; hij was vol angst en beven. s Middags en s avonds gingen wij kijken naar de eindelooze stoet auto s, wagens en verdere vreemdsoortige voertuigen van een verslagen leger die zonder tusschenpoos
2 Hier worden bepaalde kamers van het kasteel genoemd. De Empire-kamer is ingericht in empirestijl, de stijl van het eerste Franse keizerrijk (1804-1814). De Bouquetjeskamer dankte haar naam misschien aan het motief van het behang in deze nog bestaande kamer. De kamers 28 en 29 lagen in de noordelijke vleugel en zijn later samengevoegd tot de salon voor de familie.
66
voorbij trokken. s Avonds nog meer manschappen en er zou plaats gemaakt moeten worden voor 2 officieren. Heftige discussie tusschen Sam en den majoor die daarmede eindigde dat Sam de bewuste officieren naar Barendsma3 bracht. Den geheelen nacht dreunde het huis van zeer zware ontploffingen, die maakten dat wij ons gingen aankleeden en verder den nacht boven op bed liggende doorbrachten.
5 Sept. Dinsdag4. Bericht kwam binnen, dat Breda 4 Sept. veroverd was en de geallieerde legers naar Rotterdam doortrekken . Tot onze groote vreugde begonnen de militairen hier alles in te pakken, en vertrokken om 3 uur. De zware ontploffingen van de nacht werden veroorzaakt door de Duitschers die het vliegveld Welschap vernielden en de kazerne en een school in de lucht lieten springen. Heelen dag trekken nog de meest vreemde voertuigen en dito bespanningen door t dorp.
6 Sept. Woensdag. Vrij rustige dag. Bij Thomassen veel ongedorscht haverstroo weggehaald. [In de marge van dit dagboek staat bij 6 september nog het volgende vermeld: 4 à 5 vim haver van v. T. v. A. gestolen. ]5 De vreemde voertuigen uit het dorp vertrokken om 7 uur. Bij Thomassen stalen zij 1 varken, 1 schaap en 4 kippen. Na tafel liepen S. en ik even het dorp in; thuiskomende hoorden wij, dat er weer
3 Hotel-Pension Barendsma, voorheen Van Dijk, in de Kapelstraat was destijds een bekend hotel in Heeze.
4 Deze dag zou naderhand bekend worden als dolle dinsdag. Op dinsdag 5 september 1944 raakte de N.S.B. in paniek en bereidde de Nederlandse bevolking zich al voor op de ontvangst van de bevrijders, aan wier komst echter, met name in Holland, nog de hongerwinter 1944-1945 zou voorafgaan.
5 Thomassen was pachter van de kasteelboerderij, nu de Wijnhoeve, aan de Kapelstraat. Vim: een vim is een hoeveelheid van honderd (en vier bos toe, dus 104) of 120 bossen. Het is onbekend wie of wat met v. T.v.A. wordt bedoeld.
inkwartiering kwam in de nacht. Een wachtmeester met 34 man en 35 paarden; komende uit St. Lô, via Parijs; Brussel en bij Bladel over de grens. Zij kwamen nu het laatst uit Veldhoven en waren overmoe na de tocht van 6 weken, zonder rust. Legden per dag soms 40 K.M. af. Zij arriveerden om 3 uur s nachts; het huis kwam hier om 4½ tot rust. Geschikte wachtmeester uit Keulen; getrouwd met eene Weensche.
7 Sept. Donderdag. Vrij rustige dag; inkwartiering is zeer bedaard. s Avonds moeten wij 8 uur binnen zijn. De burgemeester moet de wegen laten bewaken tegen opstoppingen.
8 Sept. Vrijdag. Inkwartiering verdween plotseling in de nacht. Laatste wagen vertrok om 5 uur. De geallieerden schijnen bij Beringen over het Albert-Kanaal getrokken te zijn. Fietsen-diefstallen door de D. op grooten schaal in het dorp. Henk van Tuijll6 was een van de vele slachtoffers.
9 Sept. Zaterdag. Fietsen-diefstallen gaan door; nu ook paarden. Marechaussées gingen uit met kar en paard om meel te vorderen voor de bakkers. In het dorp niets meer te krijgen; zelfs geen zout. Verder rustig.
10 Sept. Zondag. Groote trek door het dorp van karren, paarden, soldaten per fiets; zelfs met kinderwagens, waarin zij hunne ransels en
6 Henk van Tuijll. Dit is mr. Hendrik Nicolaas Cornelis baron van Tuyll van Serooskerken, de huidige bewoner van kasteel Heeze. Hij is de oudste zoon van Jan Maximiliaan baron van Tuyll van Serooskerken (18861938) en jonkvrouw Carolina Frederika Henriëtte Quarles van Ufford (1887-1972), welk echtpaar zich in 1934 op kasteel Geldrop had gevestigd. Na het overlijden van haar echtgenoot Jan Maximiliaan in 1938 zou de douairière Van Tuyll tot Serooskerken tot haar dood in 1972 op kasteel Geldrop blijven wonen. Haar oudste zoon mr. Hendrik N.C. baron van Tuyll van Serooskerken erfde in 1955 kasteel Heeze van zijn oom Samuel John baron van Tuyll van Serooskerken (18741955), die in dit oorlogsdagboek steeds voorkomt als S. of Sam.
67
geweren hadden gelegd. s Middags probeerden zij den bruine van S. te stelen + een wagen van Thomassen7. Het werd bijtijds verhinderd door de maréchaussée.
11 Sept. Maandag. De geallieerde voorhoedetroepen trokken in den morgen over de Nederlandsche grens. 2e Engelsche leger onder den beroemden Generaal Montgomery. Verscheidene groote ontploffingen in Eindhoven. Nog steeds trokken er vreemde voertuigen door het dorp.
12 Sept. Dinsdag. Roode Kruis van de Duitschers ingericht op [ ]Kleyn-Eymerick [,] woning van Dr Kwisthout.8 Veel kanongebulder uit het Zuiden. Kanonnen opgesteld tusschen Valkenswaard-Aalst.
13 Sept. Woensdag. Heeze is totaal afgesloten van de buitenwereld. Geen post, geen telephone, geen telegraaf. Veel kanongebulder en zeer veel E. vliegtuigen, waarvan sommigen zeer laag over t dorp scheerden.
7 Thomassen, zie noot 5.
8 Dr. Kwisthout is dokter H.J. Kwisthout uit Heeze. Hij liet de villa Cleyn Eimerick bouwen in de (Oude) Stationsstraat 16.
14 Sept. Donderdag. Heel veel kanongebulder; trekken van troepen door het dorp.
15 Sept. Maastricht en Eysden heroverd. Eerste D. plaats veroverd Rützen .
16 Sept. s Middags aanval op een trein bij station Heeze. Gevechten in Aken. s Avonds luchtalarm. Zeer zwaar, aanhoudend kanongebulder. Roof op grooten schaal van alle machines uit de Philips-Fabrieken. Voor morgen (Zondag) zijn alle arbeiders opgecommandeerd om te werken aan het afbreken en inpakken der machines.
17 Sept. Zondag. Zeer groote luchtmacht met de noodige bombardementen boven Eindhoven en omstreken. Landing van het 1e Engelsche luchtleger, beneden Lek en Rijn. Volgens de D. radio zeer vele landingen bij Tilburg, Eindhoven en Nijmegen. Oproeping der verzet-troepen door Generaal Eisenhower. De troepen staan onder commando van Prins Bern[h]ard. Door de hevige bombardementen werd des morgens de kerk-dienst verkort. De luchtaanval duurde van ongeveer 10 uur s morgens tot 6 uur s avonds. Gedurende den dag zaten wij 2 keer zonder electrische stroom.
18 Sept. Maandag. In de nacht floten eenige granaten over het huis en er volgden hevige knallen. S. stond om 4 uur op, maar liet iedereen nog rusten. Hij zat tot 7 uur in zijn kamer en ging daarna wat uit. s Morgens floten de granaten weer over het kasteel. Zware ontploffingen van alle kanten. Henk9 bracht het nieuws mede, dat de lucht-troepen boven de Waal waren geland en dat alles daar zeer naar wensch ging. s Middags gaf de radio het nieuws door, dat Valkenswaard bevrijd was. s Avonds het bericht dat Eindhoven in handen van de valschermjagers en de verzettroepen was. Om 8 uur kwamen 4 Amerikaansche tanks door het dorp; het enthousiasme was enorm. Tusschen 4 en 5 namiddags kwamen de eerste partisanen langs
9 Henk, zie noot 6.
68
de lindelaan voor het kasteel. De N.S.B. burgemeester was in groote angst. Hij en zijne vrouw gingen een onderdak vragen op de maréchaussée-kazerne; onderweg werd hem zijn fiets ontroofd door een vluchtende Duitsch soldaat.
19 Sept. Dinsdag. In den nacht zwaar kanongebulder. Alles dreunde geweldig. Geldrop beschoten. In Heeze een boerderij in brand geschoten. De N.S.B. burgemeester Van Dissel afgezet door den wethouder Trouwen. [P.H.J. Trouwen was sinds 1939 wethouder in Heeze.] s Middags half 3 de Engelschen op komst. Het geheele dorp liep uit getooid in oranje. Velen gingen per fiets naar de Barrier10. Waar zij stonden. S. ging er ook heen; hij sprak lang met een Amerikaan van de valschermtroepen. De partisanen (P.A.N.) maakten jacht op de N.S.B.ers. Zij werden opgepakt en door het dorp gevoerd. (D., M.,W., T., S. enz. enz. [C.S. S. en J.J.F. de W., die de tekst van dit dagboek bezorgd hebben, noemen hiervoor alleen de eerste letters van de familienamen van de vijf desbetreffende personen] s Avonds Van Dissel gearresteerd op het gemeente-huis. Wij zaten s middags met een lange tafel bij Barendsma11, en aanschouwden het vroolijk tooneel. Engelsche radio gaf de bevrijding door van Eindhoven en Geldrop.
20 Sept. Woensdag. Na de vroolijke dag van 19 Sept. kwam s morgens het bericht, dat Geldrop nog niet vrij was, en in Heeze weer Duitschers zaten. Zij stelden geschut en mitrailleurs op bij Ginder-over, bij de R.K. kerk en in het kleine plantsoen aan het uiteinde van het dorp, op den weg naar Geldrop. Het waren S.S. troepen, die zich verder overal verdekt opstelden, o.a. in de
10 Met de Barrier wordt het pand bedoeld van het tegenwoordige Motel De Barrier, Bogardeind 223, Geldrop.
11 Barendsma, zie noot 3.
molen van Trouwen12. De gevangen N.S.B. ers moesten worden losgelaten. Verder kwam het vreeselijke bericht door dat de Duitschers in de nacht Eindhoven en de E. troepen bombardeerden en met brandbommen bestookten. Zeer veel schade aan de stad en vele burgers kwamen om. In Heeze telkens het geblaf van de mitrailleurs; om 4 uur nam dat zeer in hevigheid toe en mengde zich daartusschen het geschut van de Engelsche tanks (2e leger.) die het dorp binnenkwamen. Tusschen 6 en 7 lag de oprijlaan van het kasteel in het schoot-veld en toen de kogels tegen de muren kletsen [moet zijn: kletsten], gingen wij allen in de kolen-kelder van het oude kasteel, die tot schuilkelder was ingericht. Het dreunde overal geweldig. Tegen half 8 werd het stil. De slag om Heeze was afgeloopen met eene Engelsche overwinning. Zonder ophouden stroomde de vloed E. voertuigen het dorp in. Een gedeelte reed door de Boschlaan naar den Somerschen weg. Wij gingen allen het dorp in; het had hier en daar nogal schade opgeloopen; voornamelijk glas-schade en schade aan de electrische verbindingen, zoodat wij s avonds in het donker zaten. Er werd overal druk geredeneerd met de welkome gasten in Heeze. Zij waarschuwden ons, dat de nacht wel eens zeer onrustig kon worden, daar zij van plan waren de brug bij Sluis 11, over de ZuidWillemsvaart, de eenige brug, die de D. nog hadden gespaard, dien nacht te veroveren. Aan den ingang van de Boschlaan stond zwaar tank-geschut en werden mitrailleurs ingegraven. Alle inwoners van de boschlaan, (4 gezinnen + grootouders en verdere familieleden) 25 personen [,] kwamen om onderdak vragen in de schuilkelder. Een heel getob om in het stikdonker al die gasten daar fatsoenlijk onder te brengen. Om 11 uur gingen wij in Ss kamer zitten om nog wat nachtrust te genieten voordat wij zelf ook in die kelder zouden moeten verdwijnen. De nacht ging echter kalm voorbij; hier en daar
12De molen van Trouwen is de windmolen aan de Leenderweg 14; de eigenaar ervan is tegenwoordig de gemeente Heeze-Leende.
69
hoorde men schoten knallen. Maar van het groote bombardement kwam niets. s Morgens hoorden wij dat de Holl. verzet-troepen de brug bij verrassing namen. De wachtmeester van de maréchaussée Duuster had de groote handigheid gehad in Heeze in den loop van den dag den commandant van de D. troep te ontwapenen en aan de binnenstroomenden Engelschen uit te leveren. Ook de gemeentearts Dr Teeuwen13 wist hun twee D. manschappen S.S. in handen te spelen.
21 Sept. Donderdag. Van s morgens vroeg tot s avonds trokken enorme voertuigen door het dorp. Tanks, gyps14, groote auto s voor troepenvervoer enz, enz. Men kan zich haast geen voorstelling maken van de grootte van een dergelijk goed gemotoriseerd leger. In de oprij-laan van het kasteel staan eenige tanks, met de vuurmonden gericht op SomerenAsten. De partisanen verloren helaas sluis 11 weer; de brug werd door den vijand opgeblazen. Des middags werd er nogal geschoten; vanaf half 9 nam het vuren in hevigheid toe; de nacht was werkelijk heel erg. Bijna zonder tusschenpooze floten de projectielen over het kasteel. Een enkele maal vuurde de vijand terug. Wij bleven, evenals den vorigen nacht in de kleeren en zaten ongeveer een uur lang beneden, daar het geheele huis trilde en dreunde. Een lugubre pretje, daar wij nog zonder licht en ook zonder water zitten. In het dorp is de O.D.
13 Dr. Teeuwen is de bekende huisarts P. Theeuwen (Heeze, 1902 - Heeze, 1968), die in de Emmerikstraat woonde en daar zijn praktijk had. De Pieter Theeuwenlaan in Heeze is naar hem genoemd.
14 Met gyps worden jeeps bedoeld. Hanny van Rosenthal-van den Bergh, de schrijfster van dit dagboek, kende deze voertuigen op 21 september nog niet en noteerde de naam ervan zoals ze die in het Engels opving. Op 23 september schreef ze opnieuw gyp met, tussen haakjes, de uitleg kleine open oorlogs-auto ; zij streepte het woord gyp naderhand weer door om er vervolgens jeep boven te schrijven. Overigens is het Engelse woord jeep zelf ontstaan uit een afkorting, namelijk uit G.P. = General Purpose ((voor) universeel gebruik).
(Orde-dienst) ingesteld. Tuijll Geldrop15 staat daarvan aan het hoofd. Des namiddags werden door dezen dienst de N.S.B.ers weer opgehaald, evenals verdachte personen. Zeer strenge bewaking op de verduistering. Men zegt in het dorp, dat er in het Heezer-Bosch Duitsche parachutisten geland zijn. S. maakte des middags een tocht per fiets met Mulder om de beschadigingen van Eindhoven, Aalst en Valkenswaard in ogenschouw te nemen. Over het algemeen viel het aspect van deze plaatsen hem mede.
22 Sept. 1944. Vrijdag. Steeds nieuwe troepen door Heeze. Om 1 uur gingen S. en Mulder per fiets naar Someren en Asten. Tot sluis 11 ging alles goed, daarna kwamen zij in de vuurlinie van gevluchtte D. tanks. Zij zochten dekking achter een E. vernielde tank, waaronder ook Engelschen zich verborgen. Na 10 min. even pauze en snelden zij per fiets naar sluis 11. Ook daar weer even geschuild tegen het vuur. Zij maakten mede het onderzoek van de ongeveer 100 D. krijgsgevangenen. s Avonds bezoek Capt. Patterett, die een zieke sergeant van hem hier bracht. Nacht heel rustig en konden wij weer eens gewoon naar bed gaan.
23 Sept. Zaterdag. Zonder ophouden stroomt het E. 2e leger binnen. s Middags gedurende 2½ uur enorme E. lucht-vloot overgetrokken voor Arnhem en omstreken. Om 7 uur onverwacht bezoek van Henk van Tuijll16, oudste zoon van Van Tuijll[,] hier in uniform van captain in het Nederl.-Engelsche leger. Hij is adjudant van Prins Bern[h]ard. De prins bracht een bezoek aan Eindhoven per auto van uit Brussel en keerde per vliegtuig terug. Henk van Tuijll maakte de kleine omweg over Heeze per jeep (kleine open oorlogs-auto) en keerde daarmee naar Brussel terug. Hij had 2
15Met Tuijll Geldrop zou mr. H.N.C. baron van Tuyll van Serooskerken (zie noot 6) bedoeld kunnen zijn. Volgens de baron stelde deze Ordedienst echter niet veel voor. 16Henk van Tuijll, zie noot 6.
70
Engeland-vaarders bij zich. (Gevluchte jongelui uit Nederland, die in Engeland dienst doen). Deze jongens behoorden tot de lijfgarde van Prins Bern[h]ard. Enorm veel wagens onder de linden voor het kasteel. s Avonds bezoek van een majoor, een captain en een luitenant. Onophoudelijk vliegt een enorme lucht-vloot over.
24 Sept. Zondag. s Morgens eerst kerkdienst voor de inwoners van Heeze. Om kwart voor 12 Engelsche dienst voor het leger. Een korte zeer goede dienst, waarbij zeer goed gezongen werd zonder orgel-spel. Zwaar kanongebulder uit de richting Helmond. s Middags kwamen Major d Arcy Dawes, captain Luttrell, Lt Wilson hier brieven schrijven en theedrinken. Het kanongebulder werd steeds sterker. Bovendien werd het heel koud met hagelbuien. Mulder reed per fiets in de richting Helmond, het gedeelte ten oosten van de Zuid-Willemsvaart is genomen. In de binnenstad wordt nog gevochten. Engelsche soldaten werden in de paarden-stal ingekwartierd. In de bosschen van het kasteel werden des middags 4 Duitsche soldaten gevangen; zij hadden zich daar 3 dagen verstopt zonder voedsel. Ook werd er één gevonden in de hooi-schuur bij Van den Heuvel17.
25 Sept. Maandag. S. gevoelde zich ellendig en bleef in bed. De dokter kwam en vond de lever gezwollen: die drukte op de milt. S. heeft helaas ergen pijn. De troep wagens (Unit 53) ging weg laat in den namiddag. Zij waren nauwelijks weg, toen er een captain kwam om plaats te vragen voor 100 wagens en 12 officieren (Unit 84). Alles liep vlot en zij komen morgen ochtend 26 Sept. Er kwam bericht door, dat Helmond gedeeltelijk vrij was. Gelukkig is Mevrouw Wesselman18 er
17 De hooischuur bij Van den Heuvel. Dit is de hooischuur van de boerderij van de familie Van den Heuvel-van Doren aan de Jan Deckersstraat geweest.
18Mevrouw Wesselman was met de familie Van Tuyll van Serooskerken bevriend. Zij heette voluit jonkvrouw
goed afgekomen en heeft haar huis niets geleden.
26 Sept. Dinsdag. Om 9 uur s morgens begon de inkwartiering. Een 100 zware wagens. Er zijn 12 officieren bij. In de garage staat een groote wagen, die dienst doet als eetkamer voor de officieren. Er wordt gekookt in de wagen-hal er naast. Overal staan tenten; bij de tennis-baan, op de oprijlaan, in den boomgaard enz. In het tennis-huisje slaapt ook een officier. De nachten zijn al heel frisch, maar zij slapen allen buiten, zoolang hunne manschappen buiten slapen. Het zijn allen zeer beschaafde, bescheiden menschen, die probeeren geen last te veroorzaken. Des avonds kwamen er nog 2 off. voor een nacht van de Goldstream-Guards19. Arme S. had s middags nogal koorts (over 39º). Des avonds kwam de dokter weer. S is erg moe en slaapt veel.
27 Sept. Woensdag. S. heeft nog hooge koorts. De dokter gaf hem pastilles, die tegen
Anna M.E.A. Wesselman van Helmond-de Jonge van Zwijnsbergen (1858-1955). Na het overlijden van haar echtgenoot jonkheer C.F. Wesselman van Helmond in 1918 had de douairière het kasteel van Helmond, waar ze woonde, in 1921 aan de gemeente verkocht. Die liet het vervolgens verbouwen en inrichten tot kasteelraadhuis. Douairière Wesselman van Helmond vestigde zich daarna in villa De Eikenhorst aan de Warandelaan in Helmond. Rond de bevrijding van de stad, maar vooral daarna, beleefde de buurt waar de douairière toen woonde angstige momenten. Dat kwam ook door de huisvesting van luitenant-generaal sir Miles C. Dempsey, bevelhebber van alle Britse eenheden in Europa, het 2de Britse leger. Een fragment van een getuigeverslag: Kees Jansen schrijft: De staf van generaal Dempsey kwam hier te liggen. Dempsey zetelde in de villa van meneer G. Coovels [Warandelaan 13], hier vlakbij, naast de villa van douairière Wesselman. Het wemelde van officieren die met stafkaarten liepen. In het begin ging dat best en bleef alles vrij rustig. Maar de moffen kregen daar lucht van en begonnen te bombarderen. (Uit: S. Vonk (samenstelling), Onder bescherming van de engel Gabriël. Helmondse herinneringen aan oorlog, bezetting en bevrijding, Helmond 1994, blz. 201.) 19 Zie ook noot 21. Goldstream-Guards of ColdstreamGuards?
71
den avond de koorts wat deden zakken. Hij is erg moe, slaapt veel, eet niets en heeft op het oogenblik geen pijn. Hoorden, dat de strijd om Arnhem niet al te best gaat; groote verliezen aan weerskanten; vooral E. parachutisten. De Britten houden de Waalbrug bij Nijmegen en de stad zelf. Felle strijd bij Elst en Ressen-Bemmel. In het bosch bij het kasteel zitten de krijgsgevangenen achter prikkeldraad bij het huis van Van Dissel (Jachtlust). Uitgerekend daar! Het Kasteel Deurne is totaal vernietigd.
28 Sept. Donderdag. S. heeft nog altijd koorts; s morgens tegen de 38º; s avonds weer tegen de 39º. Toch staan vandaag zijn oogen wat beter. De dokter zeide, dat hij een leverontsteking heeft. s Middags bezocht Caroline van Tuijll20 hem even. Zij heeft het thuis enorm druk: haar hele huis is gevuld met E. officieren.
29 Sept. Vrijdag. Vond S. vanmorgen wat beter; hij kon weer op zijn rechterzijde liggen. De pillen helpen heel langzaam tegen de hooge koorts. Enorm troepenvervoer van
20 Caroline van Tuijll. Hiermee wordt bedoeld Carolina F.H. barones van Tuyll van Serooskerken, geboren jonkvrouw Quarles van Ufford (1887-1972), de moeder van de huidige kasteelbewoner te Heeze. Zij woonde op het kasteel van Geldrop. Zie ook noot 6.
Amerikanen door het dorp. S kreeg s middags bezoek van twee off: van de ColdstreamGuards21, vrienden van Lord Reay [moeilijk leesbaar, misschien ook: Lord Qeay], Captain S. kwam theedrinken. Best en Elst bevrijd.
30 Sept. Zaterdag. Koorts daalt langzaam. S. heeft iets meer eetlust. Hij zat des middags even op de bank in de slaapkamer. Alles gaat hier verder rustig. Kregen Engelsche couranten met photo s van de vreeselijke slag bij Arnhem. Het is daar wel een hel geweest. Om 9 uur s avonds onverwacht bezoek van Majoor van Houten [of: Horsten?] en Kapitein Pott, die een brief kwamen brengen van Henk van Tuijll22 uit België. t Waren beide officieren van het Nederl: Commando in Engeland. Zij wisten een jaar geleden uit bezet-Nederland te ontsnappen en hebben nu een opdracht te vervullen in Eindhoven voor Prins Bern[h]ard.
21 Zie ook noot 19. Coldstream-Guards of GoldstreamGuards? 22 Zie noot 6.
72