De predikanten van Geldrop en Riel. (=nr.2)

Heemkronijk jaar:1979, jaargang:18, nummer:2, blz.72 -74

DE PREDIKANTEN VAN GELDROP EN RIEL

door: Jean Coenen

Sedert 1629 bestaan er in de Meierij van ’s-Hertogenbosch protestantse gemeenten. De stad Eindhoven had vóór 1648 reeds een vrij grote protestanse gemeenschap vanwege de aanwezigheid van soldaten. Ook Heeze Leende en Zesgehuchten kenden vóór 1648 al zo’n 25 prote-stanten. In Geldrop was dit anders. Door een plakkaat van 13 mei 1631 werd de uitoefening van de katholieke godsdienst in onze streek beperkt. De kerken werden gesloten en de bisschop moest vluchten. De Bossche bisschop Ophovius vluchtte naar Geldrop alwaar hij enige jaren te gast was bij Amand II van Horne. Tegelijk met hem vestigde de Bossche rechtsgeleerde Johan van der Velde zich te Geldrop en werd daar schout ( 1630 – 1649). Na de vrede van Munster in 1648 werd de protestantisering in de Meierij systematisch en opzettelijk uitgevoerd. Vanwege het geringe aantal protestanten is dit mislukt. Ook de protestantisering van het dorpsbestuur ging niet door. (1)   

Door de hulp van plakkaten kregen de weinige protestanten de beschikking over de kerk en hadden zij officieel het monopolie van de godsdienst en het onderwijs. Deze protestantse periode is zonder meer erg nadelig geweest voor het kwartier van Peelland doordat het bestuur van de dorpen vaak in handen kwam van ongeschikte veelal corrupte figuren en doordat de katholieken verstoken bleven van onderwijs, godsdienstuitoefening etc.

Vanaf 1648 verschenen in de meeste dorpen van Peelland predikanten. Zo ook te Geldrop, alwaar de voormalige legerpredikant Isaac Enten op 23 november 1648 werd benoemd. Hij werd door de Geldropse bevolking erg tegengewerkt. Deze katholieken probeerden hem de toegang tot de kerk te bemoeilijken en daarna de diensten te verstoren. (2)

Predikant Enten overleed in 1664 te Geldrop. De protestantse gemeente bestond toen slechts uit enkele gezinnen, namelijk de drossaard, de secretaris, koster ( tevens schoolmeester en voorzanger ) en enkele schepenen.

Na de dood van Entenius ontstond er een strijd tussen de weinige protestanten te Geldrop over de opvolger. Johan Wichmans, Tijs Booms en Adriaan Dominicus hadden uit eigen beweging Johannes van den Haegen voorgesteld, zonder dat de rest van de kerkenraad en de Classis Peelland en Kempenland van dit feit op de hoogte waren. In die tijd had overigens de commandeur van Gemert nog het collatierecht over Geldrop, zodat Van den Haegen toestemming moest hebben van de commandeur, maar deze ontweek hem.

Uiteindelijk wist de Geldropse drossaard, Werner van Keppelfox, de kwestie op te lossen. Als predikant van Geldrop en Riel werd Theodorus van den Broucq aangesteld. Hij was te Eindhoven geboren als zoon van de Eindhovense schepen Dirk Dirks van den Broek en Maria Morra. Zijn vader was van 1653 tot 1656 presidentschepen van Eindhoven en stadhouder van de drossaard van Cranendonck. Zijn zwager was kapitein Hendrik van Keppelfox, die van 1663 tot 1670 secretaris was te Geldrop en tevens enige tijd drossaard aldaar. (3)

Theodorus van den Broucq had gestudeerd aan de universiteit van Leiden, alwaar hij op 14 september 1663 werd ingeschreven.(4)   Hij was toen 20 jaar oud. Van den Broucq was een echte heerser en vocht voor de heerschappij van de "enige ware religie". Hij had vooral gemunt op de heer van de heerlijkheid Geldrop, Martinus Ignatius van Horne. Deze Van Horne was zijn enige obstakel ten aanzien van de protestantisering van het dorpsbestuur. In 1679 wist hij het zover te krijgen dat hij het medebenoemingsrecht verwierf bij de aanstelling van kerk- en armmeesters. Reeds in 1678 had Van den Broucq daarover een proces aangespannen en had hij het advies van rechtsgeleerden ingewonnen.(5)   Van 1675 tot 1678 was hij alleen kerkmeester te Geldrop, zonder de toestemming van Van Horne. In 1671 klaagde hij over de overblijfselen van het katholicisme te Geldrop. Toch heeft hij het niet kunnen verhinderen dat de katholieken in dat jaar een schuurkerk begonnen te bouwen op het kasteelterrein onder leiding van de Weerter minderbroeder Grieten.(6)

In 1688 bezocht Van den Broucq de synode te Zutphen.(7)   Op 19 november 1708 stierf Theodorus van den Broucq te Geldrop.

Na zijn dood ontstond er een grote strijd tussen de Landcommandeur van Aldenbiezen en de Classis Peel- en Kempenland over het patronaats-recht te Geldrop. De Staten-Generaal moest ingrijpen. Uiteraard viel de beslissing in het voordeel van de protestanten.(8)