Uit de archiefkist. (=nr.2)

Heemkronijk jaar:1977, jaargang:16, nummer:2, blz.30 -33

U I T D E A R C H I E F K I S T

door: C.S.Smit

Vlak voor de verkiezingen van de Agglomeratieraad verschenen er in het Eindhovens Dagblad korte beschrijvingen van de bij de Agglomeratie aangesloten gemeenten. Wat opviel in het stukje over Heeze was, dat hierin speciaal melding werd gemaakt van de protestanten. Letterlijk stond er:  

"Een ander opmerkelijk gegeven is de traditionele aanwezigheid van nogal wat protestanten in de verder overwegend katholieke gemeenschap. De Nederlandse Hervormde kerk getuigt van dit niet onopvallende verschijnsel in een Brabantse gemeente."

In de werkjes, die over de geschiedenis van de diverse Brabantse dorpen verschijnen, zijn altijd wel een paar bladzijden gewijd aan de protestanten, al dan niet geïllustreerd met een predikantenlijst. De laatste jaren wordt er gelukkig ook veel meer onderzoek gedaan en gepubliceerd over deze minderheidsgroep en hun kerk. We denken aan de publikaties van Mr. Dr. W. de Vries en de vele gegevens die mevrouw Kooistra - Kruyf uit Someren verzameld heeft van o.a. de dorpen Heeze, Leende, Maarheeze, Budel, Someren en Asten. Hoewel het Heezer aandeel in de Hervormde gemeente Heeze, Leende en Maarheeze op het ogenblik circa 155 pastorale eenheden bedraagt, is door de jaren heen het zielental van deze gemeenschap vrij klein geweest. In tegenstelling tot tegenwoordig, de kerk moet zich nu financieel zelf bedruipen, werden vroeger de predikanten en de kosters, die meestal ook nog schoolmeester waren, door de overheid betaald. Deze laatsten waren niet altijd de bekwaamsten, bovendien viel op hun handel en wandel nog wel eens wat aan te merken. Ook enkelen van Heeze maakten hierop geen uitzondering.

Zoals we weten is het in 1648, het jaar van de vrede van Münster serieus geworden met de "gereformeerden" in Heeze. Het enige wat ons bekend is van nog oudere aktiviteiten is het schrijven van een brief door de Heezer landmeter Anthonis Jansen Box aan de Kerkeraad van ‘s-Hertogenbosch waarin hij verzoekt:

"dat de dorpe Hees en Leende met een predicant mochten worden versien, alsoo een merkelyc ghetal (welcke hy ooc met haer naemen uitdruckt) van de toehoorden alreede haer hebben geopenbaert, dewelcke tot het gehoor soude comen."

Ondanks herhalingen van dit verzoek, dat in 1633 gedaan werd, duurt het evenwel tot 1648 voor er, evenals o.m. in de dorpen Geldrop, Someren, Leende, Maarheeze en Budel, een predikant wordt  aangesteld. De wens van Box is in vervulling gegaan, wel hebben zijn ketterse aktiviteiten hem in 1637 achter de tralies gebracht, maar het loopt allemaal goed met hem af. Lang heeft hij trouwens deze vernieuwingen niet meegemaakt, want nog voor 1654 komt hij te overlijden.

De eerste herder en leraar te Heeze is Abraham Rodenburgh, predikant in de Meern. Ongeveer tegelijkertijd is de burgemeesters- zoon Hendrick de Jongh uit Waalwijk sekretaris van de Heerlijkheid. Zowel hij, als zijn in Heeze geboren zoon, de latere drossaard Johan de Jongh, worden in het oude kerkeboek van Heeze, dat aanvangt rond 1676, genoemd als kerkeraadslid. Deze raad bestond, buiten de predikant, uit 2 ouderlingen en 2 diaken. Een regel die tot voor kort nog gegolden heeft.

De oudst bekende leden van deze raad zijn verder o.m.

            Willem Antonie Smulders                  president schepen

            Nicolaas Smulders                             schepen Pieter

            Tielemans `                                        schepen

            Willem Aelberts                                 tweede schoolmeester

             Nicolaas Tonis Box                            schoolmeester tot Hees

            Albertus Snoeckaers                          Heer van Heeze, Leende en Zesgehuchten. Allemaal namen, die nu niet meer voorkomen op de lidmatenlijst.

Wel wonen er nog afstammelingen van de landmeter Box in Heeze, die ook aktief lidmaat van de Hervormde gemeente zijn. Hoe groot de gemeente in die beginperiode was, is niet te achterhalen. Een lidmatenregistratie ving eerst rond 1700, tijdens Ds. Callenfels, aan.

Die eerste optekeningen blinken trouwens niet uit door duidelijkheid. Een greep hieruit:

            De Heer van Hees en Leende

            De Vrouw van Hees en Leende

            De Juffrouw van Hees en Leende