Een pijpaarden beeldje en anders bodemvonsten uit Leenderstrijp.

Heemkronijk jaar:1977, jaargang:16, nummer:1, blz.4 -8

EEN PIJPAARDEN BEELDJE EN ANDERE BODEMVANDSTEN  UITLEENDERSTRIJP

door: Drs. W.H.Th.Knippenberg

Op de plaats waar thans de boerderij staat van Jos Cardinaal, Strijperstraat 20, moet vroeger een ander gebouw hebben gestaan. Bij het bouwen van de nieuwe boerderij ín 1973 werden in de bodem op regelmatige afstanden sporen gevonden van grote donkergekleurde vierkante paalkuilen; het zijn aanduidingen van staande houten gebintstijlen van een vaarmalige schuur of boerderij.  Daar volgens verstrekte mededelingen tussen 1973 en 1821 (de oudste tot nu toe bekende gegevens) ter plaatse geen gebouw heelt gestaan, dateren de paalkuilen dus zeker van vóór 1821. Waarschijnlijk is aak een oude put, die op het erf werd gevonden, van dat gebouw afkomstig. Welke funktie dit gebouw heeft gehad en wie de eigenaar was is (nog) niet bekend.  Verder onderzoek lijkt gewenst, daar in enige kuilen op het erf talrijke scherven e.d. zijn gevonden, die minstens tot de 16e eeuw terugvoeren.

In de bodem onder de huidige boerderijj werden in 1973 o.a. gevonden: een afslag van vuursteen (prehistorische schrobber?), twee fragmenten van een tufstenen handmolen, en verscheidene scherven van Rijnlands steengoed en raadgebakken aardewerk k met bruin laadglazuur. Tot deze laatste groep behoren o.a. een steelpan met holle steel' waarin een houten handvat gestoken kon worden, drie papkommetjes, die alleen aan de binnenzijde bruin geglazuurd zijn (een ervan met twee oren), een geglazuurde potdeksel en fragmenten van een geglazuurde vergiet. '

Bij de grondwerkzaamheden vaar het inkuilen van mais werden na 1973 enige afvalkuilen ontdekt. Hierin lag o.a. een bijna gave drie-orenkan van grijs steengoed grotendeels met bruin glazuur overdekt; vreemd is dat de ronde bodem in de voet ontbreekt, zodat men bijna gaat denken aan een gebruik als trechter. Deze fraaie kan is onversierd maar vertoont in vorm en grootte veel overeenkomst met soortgelijke kannen uit Raeren bij Aken, uit de tweede helft van de 16e eeuw (Steinzeug, nr. 352-354).

Uit een afvalkuil kwam in 1975 een bijna volledig bewaarde konisch toelopende drinkkruik, met geprofileerde voet en mondrand en met een aangezet bandoor.  Deze kruik van steengoed met bruingrijs glazuur is 16 cm. hoog; de voet heeft een doorsnede van 10 cm, de mondrand van 7,5 cm. 0p de kruik staan in laag reliëf drie opgelegde halffiguren', drie vorsten met gezichten en profil.  Karel V , naar rechts kijkend,  is afgebeeld met twee kronen, de keten van aaneengeregen vuurslagen van de Orde van het Gulden Vlies rond de hals, en in zijn handen een wereldbol (de rijksappel) en een scepter. Links en rechts van hem zijn afgebeeld het Sint-Andreaskruis met afgeknotte balken, de vuurslag en een vlammende vuursteen; vuurslag en vuursteen behoren bij de Orde van ’t Gulden Vlies en zijn, evenals het schuinkruis symbolen ven het huis van Bourgondië. Naast Karel V en naar hem kijkend is een tweede gekroonde vorst afgebeeld, blijkbaar Philips II, de zoon van Karel V. Hij draagt geen baard, heeft om zijn hals de keten van de Orde van het Gulden Vlies en in zijn handen een scepter en een opgeheven zwaard. Rechts en links van hem bevinden zich een staande leeuw en een gekroonde dubbelkoppige adelaar. Toen Karel V in 1555-1556 afstand deed van zijn wereldmacht, werd deze verdeeld. Philips II (1556-1598) kreeg Spanje met de buiten-Europese koloniën, Napels, het graafschap Bourgondië, de Nederlanden (leeuw !) en alles wat Karel in Duitsland (adelaar) nog aan gezag had overgehouden. Van de derde vorst is slechts het onderste gedeelte bewaard gebleven. Hij draagt evenals Philips in zijn handen een scepter en een opgeheven zwaard; waarschijnlijk is het Ferdinand, de broer van Karel V, die in 1556 de keizertitel erfde.

Deze kruik lijkt, wat vorm en grootte betreft, op Keulse kruiken uit de 16e eeuw (Steinzeug nr. 305) en moet, gezien de afbeeldingen, wel gedateerd worden rond 1560. Aan de 16e eeuw herinnert ook een klein fragment, een medaillon van bruingeglazuurd steengoed met een masker, omgeven door vlammen; op halsranden van 16e-eeuwse kannen uit Raeren komen ook zulke maskers voor (Steinzeug nr. 364 en plaat IV). Tenslotte is ook een fragment gevonden van steengoed met eikebladeren; ook deze versiering komt voor op 16e-eeuws steengoed uit Keulen of Frechen bij Keulen (Steinzeug, p.10 en nr. 255-268). 

Overigens zijn in de afvalkuilen ook enige scherven gevonden van zwart- grijze ongeglazuurde en met de hand gevormde kogelpotten, die vanaf 1200 tot 1500 in gebruik waren als kookpotten. Deze scherven kunnen ouder zijn dan het steengoed, maar omdat nog geen voetjes of randen van dit aardewerk zijn gevonden, is een nadere datering niet mogelijk. Moeilijk te dateren is ook het roodbakkende aardewerk met bruin loodglazuur, dat evenals de kogelpotten en het steengoed tot het alledaagse gebruiksaardewerk behoorde. Het hardgebakken en met zoutglazuur bedekte steengoed uit Keulse en Rijnlandse pottenbakkerijen was uitermate geschikt voor kruiken en kannen en voorraadpotten; dit steengoed is zo hard dat men er zelfs met staal geen krassen op kan maken en het zoutglazuur, kenmerkend voor steengoed, is er zo ingebrand, dat de glazuurlaag nooit los kan laten. Het is begrijpelijk, dat dit sterke en glanzende en niet-poreuze steengoed in zeer grote hoeveelheden over de rivieren vanuit Keulen naar de Nederlanden werd vervoerd. Dit steengoed deugde echter niet voor de kachel. Voor kookpotten e.d. gebruikte men het zachtgebakken aardewerk van roodbakkende klei, dat poreus was en daarom aanvankelijk alleen aan de binnenzijde en later ook aan de buitenzijde voorzien werd van een laagje bruin loodglazuur. Dit aardewerk is in onze streken in gebruik geweest van 1600 tot 1900 in onnoemelijke aantallen, zodat het overal in oude woongebieden gevonden wordt.