Families rondom de H.Nicasius van Heeze
Heemkronijk jaar:1972, jaargang:11, nummer:1 + 2, blz.1 -7
FAMILIES RONDOM DE H.NICASIUS VAN HEEZE
door: A.F. N. van Asten
In allerlei geschriften en voor de televisie werd en wordt er nu in 1972 opnieuw veel aandacht besteed aan de negentien mannen die op 9 juli 1572 als martelaren te Gorkum hun leven lieten.
Bij deze negentien was de H.Nicasius uit Heeze zeker niet de geringste.
Over zijn persoon en werk is in de loop der jaren door diverse auteurs herhaalde malen geschreven. Voor onze heemkundekring hebben we op 14 juni een lezing over hem door pater L. Bussels uit het klooster der Minderbroeders te Hasselt. Over zijn familie, zijn naam en afstamming zijn echter de gegevens zeer schaars. De heer H. van Ryckevorsel heeft rond 1880, toen hij te Heeze kapelaan was, een geschrift over de H.Nicasius en zijn familie samengesteld. Dat geschrift wordt nog bewaard op de pastorie in Heeze. We hopen, mede dankzij de aanwinst van 1971 in het rijksarchief, in enkele artikelen nog onbekende gegevens over families rondom Nicasius naar voren te brengen. We willen het hebben over de families Dirks (Diericx), Heesen, Hesius, Sijnen (Zijnen) en Swuesten, allen min of meer verwant aan Nicasius.
Deze families komen op de huidige dag nog voor, echter niet meer in Heeze.
We beginnen met de familie DlRCKs.
Geboren vóór 1475 was er toen in Heeze een Adriaan Dircks. Hij woonde op Strabrecht, zijn huis moet dan gestaan hebben ongeveer naast het huis waarin nu G. van den Berg op Strabrecht 15 woont. Naast dat nieuwe huis brandde 35 jour geleden het oude huis van Sjef van den Berg af; vlak erachter lag het huis van Fried Thijs en tussen beiden was het noulantweggetje, lopend door de weilanden richting Driek v.d. Berg. De waterlaat liep tussen de huizen van Driek Langendonk en Willemke van Bree (nu dokter van Oirschot).
In ’t oude huis van Sjef v.d. Berg heeft men bij het opruimen van de potstal en het maken van ‘n "hollandse stijl“ indertijd nog een put gevonden met een zeer zware steen afgedekt.
‘t Is ongeveer op die plaats dat Adriaan Dircks en later zijn zoon Dirck Hezius een huis bezaten. In een schepenprotokol uit 1521 staat te lezen, dat
“Joest Jan Mertens soen vercocht heeft twe peter jaerlyker renten, jaerlycks te gelden ende te betalen op onser liever vroemendach lichmes, ende die te heffen ende te boeren in ende vuyt huys ende hof tot Straberch, gelegen tussen erfenis die een sijde ende dat een eynde Aert van Hamont metten kynderen, die ander sijde die gemeynde straet, dat onder eynde Arjaen Dircks, los ende vrij.... Anno 1521, den vierden february (1)
Adriaan Dircks had een broer Henrick en genoemd Henrick Aert Dircks, gehuwd met Heilwich. Henrick overleed te Heeze tussen 1551 en 1554.
De vader van Adriaan en Henrick moet Aert Dircks geweest zijn. Zoals we verder zullen bewijzen, noemden de nakomelingen van Henrick zich of Dircks of Sijnen, terwijl de nazaten van Adriaan Dircks de naam Heesen of Hesius aannamen. Families met deze namen zijn er nu nog talrijke; zeer zeker zullen niet allen met "onze" Hesius te maken hebben.
Terugkomend op Adriaan Diericx of Dircks (II-A), weten we dat hij minstens 5 kinderen heeft gehad en wel: 1. Theodorus 2. Lucia 3. Maria 4. Jenneke en 5 Jan.
We beginnen met:
1. Theodorus. Men noemde hem Dirck, hij was voor 1500 geboren en te Luik op 10 mei 1555 overleden. Hij was de beroemde Dirck Adriaanszoon van Heeze, secretaris van paus Adriaan VI tot 1622 en later kanunnik aan de Sint Lambertuskerk te Luik. Hij werd buiten Heeze meestal Dirck Hezius genoemd. Dirck had in Heeze een huis op Strabrecht. Als oudste zoon zal Dirck wel het ouderlijke huis geerfd hebben. Hij was practisch steeds buiten Heeze werkzaam en daarom bewoonde zijn ongehuwde zuster Lucia dat huis.
Dirck was meestal in Luik. In die zelfde tijd was er een andere Heezenaar als priester en wel Peter Wissom de Hees, capellaen in de kerk van de H. Lambertus. Deze Peter Peteren van Wissom maakte rond 9-4-1558 zijn testament. Uit dat testament (latijn) blijkt dat Peter in Heeze was geboren en dat hij wijlen Magister Theodorus Hezius noemt als zijn patroon!
Peter vermaakte tevens aan de h. geestmeesters van Heeze een rente van 3 gld. jaarlijks.
Deze rente had Peter gekocht gehad van Jannen Ariaens ingezeten van Heeze. Deze Jan Ariaens (zie onder 5) is de vader van Nicasius. Peter zegt dat men die rente met 50 brab. gld. uit zijn gelden moet voldoen. (2)
In een andere akte van 1551 vanden we dat Jan Ariaen Diericx zoen voor schepenen was
verschenen en hij tot behoef van Meester Jan, zijn zoon, aan heer Peter Peters van Wissom zoon een jaarlijkse cijns van 3 Carolus gld. verkocht uit een akker, gelegen in Eymerick en geheten "den wijbosch“ langs 1. Heilwich weduwe Jan Philips 2. Henrick Aerdt Diercx erve. (3) 3. Maarten Coppens erve 4. de kinderen Jan Philips voorn.
We zien hier in beide akten twee verschillende namen voor dezelfde Jan Adriaan Dircks, vader van Nicasius. (4)
Volgens onze gegevens had Dirck Hezius, zoals steeds werd aangenomen, niet twee maar drie studiebeurzen gesticht. Twee beurzen ieder van 25 gld. jaarlijks voor studies in Leuven, zoals we kunnen zien in de foto-kopie van Andreas Swuestens brief en één beurs van 80 gld. jaarlijks.
Op 12 oktober 1648 verschenen voor de schepenen van Heeze-Leende: Peeter Peeter Swuesten (+ 34 jr.), Jacop Geerit Swuesten (+ 38 jr.) beiden inwoonders van Heeze en Jan Jans. Ghijsberts (37 jr.) getrouwd hebbende Adriana dr. wijlen Andries Swuesten wonend in Geldrop, hij was er vorster. Deze drie personen waren mede bloedverwanten van Hr. en Mr. Dirck Hesius, presbyter. Ze waren uit drie verschillende families Swuesten. Ze deden een verzoek in naam van "Lenaert soene Jan Meyss. Wichmans van Aelst, student tot Leuven en geboren binnen Geldrop, om Lenaert te mogen laten profiteren van die beursse van tachtentich gld. jaerlycx, gefondeert bij wijlen Mr. Dirck .... .." (5)
2. Lucia. Ze werd genoemd Lucia Ariaen Diericks dr.
Bij een transport in 1607 aan de armmeesters werd een erfbrief uit 1533 genoemd. Daarin stond dat Lucia Adriaen Dircks dr. op 29-1-1533 een rente van 3½ rijnsgld. gekocht had van Jan Vaes Gheenen zoon, te betalen door Jan uit een beempt aen runtvoirt. (6)
Lucia woonde in Heeze op Strabrecht in een huis eigendom van naar broer Dirck.
In 1554 verkocht ze aan Mechteld Jans Wouters van Meel dochter der ouder (7) een cijns van 3 carolus gld. te heffen en beuren uit een stuk ackerlants gelegen op Strabrecht, groot ongeveer 2½ lopensaet en gelegen tussen
1.Heilwich Henrick Aert Diricks weduwe met de kinderen erve.
2.aan eene gemeynen waterlaet.
3.een huys en hof toebehorend aan Meester Diericken van Heeze. (Lucia's heerbroer)
4.aen die Naulantsstraat.
De penningen van deze cijns waren gekomen van Peter Bouwen. Met 50 gld. kon men deze erfcijns aflossen. (8)
Uit de belending van dit akkerland, groot ½ ha, blijkt dat die akker achter het huis van Lucia's broer langs de Naulantstraat en de waterlaat was gelegen. Verder wordt er Heilwich als weduwe van Henrick Aert Dircks met naar kinderen in genoemd.
Diezelfde Heilwich koopt een paar weken later, haar ter tochte (zij heeft dus het vruchtgebruik) en naar kinderen tot erfrecht een ecker gelegen aan die laerstukken naast Jan Lemmens van Gael zoon. (9)
Lucia was ongehuwd. Ze overleed te Heeze na 1563. Haar testament maakte ze op 6, 11 en 12juni 1563 te Heeze.
t Lucia het over naar heerbroer, haar zusters Jenneke en Marie, naar broer Jan en zijn zoon Mr. Dirck Jan Ariaens, een broer dus van Nicasius.
Verder blijkt Lucia twee dienstmaagden gehad te hebben en o.a. enkele huyken of zware (zwarte) kapmantels.
Heylke een zuster van Nicasius kreeg zo'n huik.
Tegenwoordig praat men nog van de huik naar de wind hangen! Tevens verklaart Lucia dat zij die niet instemmen met haar beschikkingen tevreden zullen moeten zijn met slechts één grote! (een muntstuk)
- Anno 1563 die 6 juny hora …. 6 post meredien soe heeft Lucia Ariaens gemaeck hair testament in forma consequenti:
in den yerste deo …. feb. 1 st. 4 orden eenen yegelickc iist p. I st. custer 1 st. voirt heef sy gemaeck der kercken xxx st. eens, der capellen xxx st. eens, onser liever vrouwen ter noot ende sint Anna eenen yegelick eenen gld voir hair dootscult, al eens te geven, den minderbroeder tot Weert VI gld om voir hair te bidden, noch heeft sy gemaeck der tafelen des heiligen geest twee gld jairlicker renten dien gilt Willem van Cuyke tot Eyndhoven off zijn achtergelaten erve ende eenen gld aen Ghijsen .... des jairs om die te spynen int bijwesen van hairen naeste vrienden op den dach alsmen dat jairgetyt doet van meester Dircken hairen heerbroeder ende zijnen ouders ende het haire van haire ende der voirs. siele, noch heeft sy gemaeckt Jenneken hairder maechd voir hairen getrouwen dienst boven haar huire XII st.eens, een bedde metter toebehoirten en huycke, een kiste op den hert staande, noch Marien hair maechd een coeye off het gelt dair voire, noch een bedde ende een huyck, noch Jenneken ende Marie het wep gairen ende eenen yegelick een mudde rogge, noch Yken Buelken een huyke, Geraert Geenen VIII gld eens, Ariaen hair nichte VI gld eens, noch te spijnen ij (twee) mud roggen, voir reservert hair macht dit te minderen ende vermeerderen ende te veranderen soet hair beleven en wil, wat zij wittelic doet voir hairen pastoren off getuygen dat dat van werden sall zijn als dit hair testament.
actum in administratroen sacramente, presentibus. Judoco Mertini, Henrico Jennen et Petra Lamberti.
- 9 juny soe heeft Lucia verclaert dat Jenneken haar suster off hair kynder sellen mogen lossen dat nulant met tachtich gld sonder tegen seggen der vrienden. presentibus Joachimio Philippi et Anthonis Coppes.
- undecima juny (= 11 juni) ora p. meridie heef Lucia gemaeckt ende gegeven Meester Dircken Jan Ariaens alle dat gelt dat hair comen sall off mochte van den executoirs des sterfhuyse van Meester Dircks hairen heerbroeder ende begeert dat men dat hem sall geven om voir hair te bidden.
presentibus ........ et Anthonis Coppens
- die 12 soe heeft Lucia ver..... gemaeckt ende gewilt dat hair erfguden gedeelt sullen werden in alsoe veel portien als Jan, Jenneken ende Mary kynderen hebben, hen verstorven kynskynderen te staan in de plaetse van hennen ouders ende dat Jan, Jenneken ende Mary die portien van hennen kynderen sellen bezitten hairen leefdach ende metter helft soe voirt hen van node zij off willen hair will mede te doen ende na die doot van hennen ouders sellen die kynderen hair portien aanverden.
noch heeft sij gemaeckt Heylken Jans hair broeder dochter die beste huyke Ariaen hair peete den trichter rocke Jenneken ende Marien die ander cleer; presentibus Henrico Gastell ende Henrico Coppens "coram quibus oran tuor prelecta sunt et consenset et adhec", soe heeft sij geexheredeert die tegen dit hair testament opponeren off ......... met eenen ouwen grooten erffelick ende dien te lossen met een angelot. (10)
3. Maria. Ze heette Marie Ariaen Diericx dochter en ze huwde rond 1525 met Peter Zwoesten.
Deze Peter Zwoesten overleed reeds vóór 1553 en zij bleef als weduwe met 7 kinderen achter. Peter stamde uit een zeer bekende Heezer familie Swoesten, Zwoesten of Swuesten. Die naam is afgeleid van die Woest(e).
* die Woeste werd Swoesten, die Wueste Swuesten; so ook die molder werd Smolders; die laet werd Slaets; die Weeder, Sweeders, die Winkel, Swinkels enz.; Swuesten naast Swoesten zoals vrueger naast vroeger enz.
In 1520 woonde er op Eymeryck een Hanrick die Woest als een der dekens of provisoers der gulden Sinte Annen in de kerk van Heeze. Als deken beloofde hij mede te betalen in een erfcijns en gaf als onderpand zijn huis en hof tot Eymeryck teghen die cappelle over die straet tusschen erffnisse Ryender Raetssz. d'een sijde en d'ander sijde aen die gemeynstraet. (11)
Tot rond 1720 hebben er Swuestens tegenover de kapel gewoond en er herberg en brouwerij "De Driekoningen" gehad.
Op 17-8-1553 verscheen Marie als weduwe van Peter, met Henrick haar zoon voor de schepenen. Ze verkocht aan de armmeesters van Heeze een erfcijns van 6 carolus gld. uit een akker van 6 voetsaet en gelegen aent heylich cruys te Heeze. Deze penningen waren afkomstig van Ariaen Fijen en Margriet zijn vrouw, -"ende zijn van den penningen die sij den armen beset hadden tot eenen vercken......." (12)
Dat Swuesten verwant was aan Dirck Hezius blijkt ook in 1594zeer duidelijk als Andries Swuesten, een zoon van Peter en Merie, een brief schreef aan Arnolt Hezius, schoolmeester in Antwerpen en uit Heeze afkomstig.
Andries schreef, behalve over de oude schuld die Heeze nog aan Arnolt had wegens bevrijding van Heezenaren uit de gevangenis in Herenthals, ook over twee studiebeurzen. Hij informeerde of Arnolt in Antwerpen eens wilde gaan zien bij de rentmeesters in de boeken "oft die buerssen oyck betaelt worden van onssen heeroom zaliger Hesius, wesende in tween elck (beurs) tot XXV gld sjaers in de Valckschoele Lovanij.
Deze Andries woonde tegenover de kapel en was behalve schepen van Heeze, ook dikwijls secretaris.
4. Jenneke. Ook zij werd in Lucia's testament genoemd.
Als Jenneke Ariaens was ze gehuwd met Willem Jan Mijs van Turnhout. Jenneke overleed vóór 1571. (13)
5. Jan. Hij was de vader van o.a. Nicasius en Mr. Jan en Heylke.
Volgens de overlevering is Jan niet op Strabrecht blijven wonen. " ’t Nicasius-plekske" zocht men op Creyel!
Men noemde hem Jan Ariaen Diericx zoon of ook Jan Ariaens. Hij overleed na 1551. Er zijn nu nog heel wat Heezenaren die bij een van hun voornamen de naam Nicasius hebben.
Als roepnaam werd dat Kaas of Kaske, denk maar aan Kaas van Gennip en Kaske van Werde.
Welke echte Heezenaar zou beiden niet kennen! Vroeger echter noemde men iemand met de voornaam Nicasius gewoon Sijn in plaats van nu Kaas.
Nicasius werd via Nicasijn, Casijn zodoende Sijn!
Uit de voornaam Sijn ontstond de nog veel voorkomende achternaam Sijnen of Zijnen.
BRONNEN:
1. RA Heeze R81; fol. 64; d.d. 4-2-1521.
2. RA Cartularium v.d. Geestmeesters Heeze, no. 1;
Blz. 137; extract uit dat testament.
3. We zien nu dat Henrick Aert Dircx is overleden tussen 1551 en 1554.
4. RA Cartularium Heeze; blz. 139; d.d. 23-2-1551.
5. RA Heeze R78; mop 1648; d.d. 12-10-1648.
6. RA Heeze R81-g; fol. 75 verso; d.d. 28-2-1607.
7. We vanden ook een zuster van Mechteld, die eveneens Mechteld heette maar genoemd werd Mechteld Jans Wouters van Meel dr. die jonge, zij huwde op 15-10-1554 met Henrick Jan Peeters!
RA Heeze R81-d; fol. 21 verso; d.d. 15-10-1554.
8. RA Heeze R81-d; folio’s 19 verso en 20; d.d. 8-10-1554.
9. RA Heeze R81-d; fol. 25; d.d. 21-11-1554.
10. RA Heeze R75; boekje 75 10; folio‘s 7 verso t/m fol. 10.
Dit testament was zeer moeilijk leesbaar; waar punten geplaatst, was 't voor ons onleesbaar.
Die 6 juny hora 6 etc. betekent op 6 juni 6u. n.m.
11. RA Heeze R81; fol. 1 (’n los blad); d.d. 28-10-1520.
12. RA Heeze R81-c; fol. 6 verso; d.d. 17-8-1553.
13. Aldus Brab. Leeuw; jaarg. 1964; blz. 71.