De grote schuurdeur

Heemkronijk jaar:1966, jaargang:5, nummer:2,  blz.17 -19

DE GROTE SCHUURDEUR

door: C.J.A. van Helvoort

In de Tijd - Maasbode van 27 november 1965 was een verslag opgenomen van de opening van de open gevangenis "De Niendure" te Almelo door de minister van Justitie. Het is in het bijzonder deze naam, die ik liever "Niendeure" had gezien, die mij er toe brengt in onze Heemkroniek iets over de grote schuurdeur der oude boerenwoning te schrijven. Niet alleen het oude Saksische hallehuis heeft zijn "Niendeure", maar ook de boerenhuizen in onze streken, onze langgeveltypen hebben hun niendeuren al worden zij niet zo genoemd en al vervullen zij niet altijd dezelfde rol. Onze Brabantse boerderijen hebben in hun lage zijgevel nog altijd hun grote gebroken deuren in meestal ronde toog, soms drie of vier naast elkaar en het zijn deze deuren, die aan de boerderij haar cachet geven en de hoogte van de welstand van de bewoner bepalen.  Een dezer deuren geeft toegang tot de potstal, een andere met de hooiwagen tot de deel, de derde is bestemd als ingang tot het karreschop. De deuren zijn gedeeld in twee delen met een paal in het midden bijeen gehouden.

Wanneer de deur tevens dienst moet doen voor de in- en uitgang van de bewoner is een deel nog eens in tweeën gesplitst en heeft in zich een kleinere deur. De klink van deze kleine deur was vroeger altijd een loshangende ijzeren ring, die voor ons jongens zo bijzonder geschikt was om de boerin de stuipen op het lijf te jagen als we in de avondschemer met een zwart draadje op een afstand en onzichtbaar de klink bij herhaling lieten rammelen. Van andere bijzonderheden bij deze deuren is mij nooit iets gebleken.
Geheel anders is dit met de niendeur in het Saksische Sagenland, Twente, waar zij is omweven met een sfeer van romantiek. De hoofdvorm van het Twentse hallehuis was vroeger vier gebinten en onder het laatste gebint werd de niendeur gezet, die vroeger de enige toegang tot de woning was. Later heeft men in de tegenover liggende gevel ramen en ook een deur gemaakt, maar de gebroken deur is bij de Tukker, tot op heden nog, de hoofdingang van zijn huis gebleven. Hij zal zijn bruid nog steeds door deze deur het huis binnenvoeren; een lijk zal nimmer anders als door de niendeur worden uitgedragen. Daarom moest deze deur in de voorts van alle opsmuk gespeende woning, iets monumentaals hebben. Men vond dit in een zware gebogen bovenbalk, waarin men een spreuk, meestal een bijbeltekst beitelde als: 
"Der Her bewart uns eren inganck und utganck van nu en in der Ewicheit Amen".

In het Openluchtmuseum te Arnhem bewaart men nog enkele van deze deurbogen met de volgende opschriften:

"Behoedet uns Her voer sunde und schandt

Bewart dit Hus voor ungeluck und brant" Anno 1623.

"W.P. Got Hoepe ick Alien dan menschen Holpe is klein"
                                          Anno A.H. 1624.