de heerlijkheid gaasbeek II

Heemkronijk jaar:1964, jaargang:3, nummer:5,  blz.89 -93

DE HEERLIJKHEID GAASBEEK II

door: J.Aerts 

 
Beatrix van Leuven schenkt Gaasbeek aan Willem van Horne.

Willem van Horne draagt Heeze-Leende op aan hertog Jan III van Brabant.

Moeten wij deze beide gebeurtenissen met elkaar in verband brengen ?

Beatrix van Leuven volgde haar broer Jan II in 1324 in Gaasbeek op. Zij verhief de heerlijkheid op zondag na Maria Hemelvaart van het jaar 1325.
Deze belening staat ingeschreven in het oudste register van de Brabantse Lenen, aanwezig in het Algemeen Rijksarchief in Brussel. De verheffing had plaats op kasteel Gaasbeek, in tegenwoordigheid van de edelen Otto van Cuyck, Rogier van Leefdael, Arnold van Diest, Raoul Pipenpoy, drossaard van Brabant en vele andere leenmannen van de hertog en van Beatrix.
Tegen 1334 vermaakte Beatrix de heerlijkheid Gaasbeek aan haar neef Willem van Horne, zoon van haar tante Johanna van Leuven en van Gerard van Horne. Het schijnt dat de hertogp hiertegen bezwaar had en waarschijnlijk zelfs geprobeerd heeft om zelf deze bezittingen te verwerven. dat kunnen we althans concluderen uit de belofte van de hertog van 13 januari 1334 (in het oktaaf van Epiphania 1333 (o.s.) (1)), waarin hij zegt, niet te zullen proberen om de goederen en renten die Beatrix van hem in leen heeft te verkrijgen.

Waarom had Jan III bezwaar tegen de schenking van Beatrix aan Willem van Horne ? Bij het zoeken naar een antwoord op die vraag, moeten we weten dat niet alleen maar de heerlijkheid Gaasbeek in het geding was. Trouwens al was dat wel, dan nog zou het een veel omvattende overdracht zijn, waarbij we ook nog in het oog dienen te houden dat Gaasbeek tot dan toe uitsluitend in bezit was geweest van leden uit het Leuvense Huis die rechtstreeks van Hertog I van Brabant afstamden en dat de heerlijkheid toen reeds een zeer groot gebied onder haar rechtsmacht moet hebben gehad (op het toppunt behoorden zestien dorpen geheel of gedeeltelijk daaronder). Naast Gaasbeek vermaakte Beatrix aan haar neef bovendien de heerlijkheden Leeuw, HerstaI, Montcornet en Bausignies. Hierbij komen dan nog de andere bezittingen van Willem van Horne; hij was heer en graaf van Horne, heer van Altena, Weert, Nederweert, Wessem, Cortessem, Loon op Zand en door zijn eerste huwlijk waren hem ook Putten en Strijen n0g aangekomen (2). Verder was hij nog drossaard van Brabant helaas weten we niet sinds wanneer) groot erfelijk jagermeester van het Roomse Rijk en ondervoogd van het vorstendom Thorn.
Het is nu wel duidelijk, dat hier sprake is van machtsconcentratie bij één persoon die zacht uitgedrukt niet meer gewoon is. De hertog zal hierin wel niet direct een bedreiging hebben gezien; maar het komt mij toch als waarschijnlijk voor dat hij van het op handen zijnde transport van Beatrix politieke munt heeft willen slaan. En de hertog is daar, indien onze veronderstelling juist is, goed in geslaagd.

Willem van Horne had nog een aanzienlijke bezitting die we tot hier nog niet noemden. We bedoelen zijn vrijgoed of allodium Heeze-Leende, waarbij waarschijnlijk ook Zesgehuchten moet worden begrepen. Dit uitgestrekte goed viel buiten de macht van de hertog. Willem van Horne was daar de van niemand afhankelijke heer. Ongetwijfeld pasten die zelfstandige gebieden niet in het patroon dat de hertog zich van zijn rijk voorstelde.